ทุจริต-เหลื่อมล้ำ-ล่าช้า! 6 ข้อบกพร่องกระบวนการยุติธรรมที่ 'วิชา' พบใน 'คดีบอส'

08072564 news 01

“...แม้ว่าคดีบอส จะดำเนินการไปหลายปีที่ผ่านมา อาจจะยังอยู่ในความน่าสนเท่ห์ว่าคดีจะไปจบตรงไหน อย่างไรก็ตามมีคนถามผมอยู่เสมอว่า การที่ผมได้รับมอบหมายให้เป็นประธานในการสอบสวนข้อเท็จจริงคดีนี้จะได้ประโยชน์อะไร ผมถือว่ากระบวนการในการถอดบทเรียนนี้ต่างหากมีความสำคัญที่สุด ยิ่งกว่านี้อย่างอื่น ฉะนั้นในเชิงวิชาการ ผมพอใจการตรวจสอบที่จะนำไปสู่การปฏิรูปต่อไปในอนาคต...”

---------------------------------------------------

หมายเหตุ สำนักข่าวอิศรา (www.isranews.org) : นายวิชา มหาคุณ คณบดี คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยรังสิต กล่าวปาฐกถาในการประชุมวิชาการระดับชาติ ครั้ง ที่ 13 มหาวิทยาลัยราชภัฏนครปฐม เรื่อง ‘วิกฤตกระบวนการยุติธรรมไทย ต้องวิจัยอะไร ปฏิรูปอะไรและอย่างไร’ โดยมีประเด็นที่น่าสนใจ ดังนี้

นายวิชา กล่าวว่า กระบวนการยุติธรรมมีหลายภาคส่วน มีทั้งกระบวนการยุติธรรมในทางมหาชน ทางแพ่ง ทางอาญา แต่ที่จะเน้นในวันนี้ คือ คดีที่ได้เข้าไปรับผิดชอบตรวจสอบ เป็นคดีที่ก่อให้เกิดปัญหาใหญ่หลวง กระทบกระบวนการยุติธรรม คือ กรณีที่อัยการมีคำสั่งไม่ฟ้องคดีบอส หรือนายวรยุทธ อยู่วิทยา ที่ขับรถชนตำรวจเสียชีวิตเมื่อปี 2555 ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงและปฏิรูปกระบวนการยุติธรรมครั้งใหญ่ กรณีนี้มีปัญหาที่ต้องปฏิรูปมากมายมหาศาล

หลังจาก พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี และ รมว.กลาโหม มีคำสั่งนายกรัฐมนตรีที่ 225/2563 ลงวันที่ 24 ก.ค.2563 แต่งตั้งคณะกรรมการตรวจสอบข้อเท็จจริงและข้อกฎหมาย กรณีคำสั่งไม่ฟ้องคดีอาญาที่อยู่ในความสนใจของประชาชน ในกรณีนี้คือคดีบอส หรือนายวรยุทธซึ่งเป็นผู้ต้องหา เป็นผู้มีฐานะเรียกว่ามีความร่ำรวยมหาศาลระดับมหาเศรษฐี แต่มีเรื่องสั่นสะเทือนระบบกระบวนการยุติธรรม หลังจากก่อเหตุขับรถชนตำรวจเสียชีวิต กระบวนการโดยปกติก็จะต้องดำเนินการไปถึงการพิจารณาในชั้นศาล แต่ปรากฏว่ามีการคดีหยุดชะงัก เนื่องจากมีการร้องขอความเป็นธรรมในชั้นอัยการ 14 ครั้ง โดย 13 ครั้งแรกไม่ประสบความสำเร็จ จนครั้งที่ 14 มีการสอบสวนเพิ่มเติมของพนักงานอัยการ จนวันดีคืนดีเกิดข่าวช็อกคนทั้งประเทศว่า พนักงานอัยการกลับคำสั่งเดิมจากสั่งฟ้องนายวรยุทธ เป็นการสั่งไม่ฟ้อง หมายความว่าคดีจะสิ้นสุดโดยที่ไม่ไปถึงศาล

ด้วยเหตุนี้คณะกรรมการจึงได้ระดมความคิดว่า เหตุการณ์ที่ปรากฏจากข้อเท็จจริงนายวรยุทธ ก่อให้เกิดผลสะเทือนอย่างสำคัญ ทำให้ความเชื่อมั่นศรัทธาของประชาชนที่มีต่อกระบวนการยุติธรรมไทย มันเสื่อมทรุดลงโดยสิ้นเชิง มีข้อสงสัยในทางปฏิบัติว่า หากผู้ต้องหาเป็นคนไม่มีฐานะทางสังคมหรือเป็นคนยากจน จะได้รับการปฏิบัติเช่นนี้หรือไม่ ที่จะสามารถพลิกสถานการณ์จากผู้ต้องหากลายเป็นผู้บริสุทธิ์โดยที่ไม่ต้องไปถึงศาล จึงเห็นได้ว่า ปัญหาเรื่องความเหลื่อมล้ำด้านกระบวนการยุติธรรมได้เกิดขึ้นแล้วจากเรื่องดังกล่าว ในภาพรวมทั้งหมด ทำให้เราพบปัญหาหรือข้อบกพร่องจากเรื่องทั้งหมด ดังนี้

1.พนักงานสอบสวนขาดความเป็นอิสระ การสอบสวนคดีอาญาของพนักงานสอบสวนที่ถือเป็นต้นสายของกระบวนการยุติธรรม แต่ปรากฎว่าการสอบสวนในคดีนี้มีการแทรกแซงของผู้บังคับบัญชาและผู้มีอิทธิพล ทำให้มีการบิดเบือนข้อเท็จจริง ถึงขนาดที่ส่งผลกระทบต่อการสั่งคดีของพนักานอัยการ ในกระบวนการสอบสวนมีการค้นหาความจริงว่ารถวิ่งเร็วเท่าไร ปกติจะมีผู้เชี่ยวชาญมาช่วยด้วย ใน กทม.จะใช้บริการประจำกับคณะวิทยาศาสตร์ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ส่วนพนักงานสอบสวนจะมีผู้เชี่ยวชาญของตำรวจด้วย เรียกว่าสำนักงานพยานหลักฐาน ซึ่งเป็นตำรวจที่ต้องจบนักวิทยาศาสตร์ด้วยเหมือนกัน

ทั้งนี้การตรวจสอบความเร็วรถครั้งแรกเกิน 170 กิโลเมตรต่อชั่วโมง แต่ต่อมามีความพยายามที่ทำให้เห็นว่าเป็นการใช้ความเร็วรถตามปกติไม่ได้เกินกว่า 80 กิโลเมตรต่อชั่วโมง โดยคนที่เข้ามาแทรกแซง เป็นหน่วยงานข้างนอก เป็นคนมาจากสถาบันอื่น ไม่ใช่สถาบันตำรวจ นั่นก็คือ สภานิติบัญญัติแห่งชาติ ที่ได้รับการร้องทุกข์จากนายวรยุทธ เพื่อให้มาตรวจสอบ คนที่นั่งอยู่ในคณะกรรมาธิการ เราก็จะเห็นได้ว่ามีคนที่เป็นอดีตนายตำรวจชั้นผู้ใหญ่ อดีตอัยการ อดีตศาล เข้าไปนั่งอยู่ในคณะกรรมาธิการชุดนี้ด้วย จึงเป็นกระบวนการที่ต่อสู้กันในเรื่องการตรวจสอบทางนิติวิทยาศาสตร์ในเวลาต่อมา

“ถ้าหากเราตรวจสอบได้ความว่าไม่ได้มีการแทรกแซง มีการเสนอร้องความเป็นธรรมกันโดยปกติ เรื่องนี้มันก็เป็นไปได้ แต่เราพบว่ามีการแทรกแซงอย่างสำคัญ ทำให้เกิดการสั่งคดี จากสั่งฟ้องกลายเป็นสั่งไม่ฟ้องของพนักงานอัยการ” นายวิชา กล่าว

2.ความไม่เป็นเอกภาพและเชื่อมโยงกันระหว่างการสอบสวนและการสั่งฟ้องคดี พบว่าต่างฝ่ายต่างทำงาน ไม่ได้มีการเชื่อมโยงกันทำงานเพื่อให้เกิดประสิทธิภาพ ประสิทธิผล ปรากฏว่ามีการสอบสวนเพิ่มเติมจากการร้องขอความเป็นธรรมหลายครั้ง โดยการร้องขอความเป็นธรรม 13 ครั้ง อดีตอัยการสูงสุดที่ทำหน้าที่ในขณะนั้นบอกว่าไม่มีพยานหลักฐานใหม่ ซึ่งอดีตอัยการสูงสุดคนนี้ นั่งอยู่ในสภานิติบัญญัติแห่งชาติด้วย ท่านมีความเห็นตรงนี้เลยว่า เรื่องที่ขอให้มีการสอบพยานเพิ่มเติมไม่ใช่พยานหลักฐานใหม่ แต่พอร้องขอความเป็นธรรมครั้งที่ 14 ปราฎว่า อดีตรองอัยการสูงสุดที่ได้รับมอบหมายให้ทำหน้าที่แทน กลับหยิบยกพยานหลักฐานที่เคยบอกว่าไม่ใช่ของใหม่ กลายเป็นพยานหลักฐานที่น่ารับฟังได้ ทำให้เปลี่ยนจากสั่งฟ้องคดีกลายเป็นสั่งไม่ฟ้องในเวลาต่อมา

“เราจับประเด็นได้อย่างหนึ่งว่า มันไม่เป็นเอกภาพในการทำงานระหว่างพนักงานสอบสวน กับพนักงานอัยการในการแสวงหาข้อเท็จจริง เป็นเหตุให้มีการถ่วงคดี คดีล่าช้า การสอบสวนชั้นต้นที่ว่าสั่งฟ้องในครั้งแรก ใช้เวลาถึง 6 เดือน และมีการร้องขอความเป็นธรรมขอให้สอบสวนพยานเพิ่มเติมซึ่งใช้เวลาเป็นปี ภาษิตกฎหมายเขาบอกว่า ความล่าช้าในกระบวนการยุติธรรม คือ ความอยุติธรรม ฉะนั้นจึงเป็นปรากฎการณ์ที่สำคัญ ทำให้คดีล่าช้า เพื่อเป็นช่องโหว่ให้ผู้ต้องหาสามารถใช้เวลาประวิงคดีเพื่อให้พ้นจากความผิดได้”

3.การสอบสวนไม่มีกำหนดเวลาหรือระบบควบคุมขาดประสิทธิภาพ อาจเป็นเหตุให้ผลแห่งคดีขาดอายุความ ขณะนี้เหลือเวลาที่จะฟ้องนายวรยุทธ อยู่อีกประมาณ 1 ปีเศษ คดีความจะสิ้นสุดลงในปี 2565 ฉะนั้นจะเห็นได้ว่า วิธีที่เขาจะทำให้คดีล่าช้าที่สุดก็คือ กว่าจะได้ตัวผู้ต้องหาต้องใช้เวลายาวนานมาก และเป็นกระบวนการที่ไร้ประสิทธิภาพ

4.ความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมจากบุคคลที่มีสถานะทางเศรษฐกิจแตกต่างกัน คดีนี้แสดงให้เห็นว่าบุคคลที่มีสถานะทางเศรษฐกิจดี ย่อมมีหนทางในการใช้อิทธิพลจัดหาพยานหลักฐานต่างๆ เพื่อให้เกิดข้อสงสัยในการกระทำความผิดของผู้ต้องหา รวมทั้งเข้าถึงช่องทางต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นกลไกลทางการเมือง หรือบุคคลที่มีบทบาททางสังคม เพื่อให้ได้รับความช่วยเหลือในการหลุดพ้นจากการดำเนินคดีสำหรับความผิดที่ได้กระทำผิด เราจะเห็นได้ว่า มีคนอ้างว่าเป็นพยานที่รู้เห็นเหตุการณ์คนหนึ่ง ที่ว่าผ่านมาโดยบังเอิญในช่วงที่เกิดเหตุ เขาบอกว่า ตอนแรกมองเห็นว่าขับรถเร็วมาก แต่เรียกตัวมาสอบอีกครั้งบอกว่า รถขับช้ามาก ใช้ความเร็วปกติ และปัจจุบันพยานคนนี้ได้เสียชีวิตโดยไม่ทราบสาเหตุ ทำให้คณะกรรมการไม่สามารถค้นหาความจริงในส่วนนี้ได้

08072564 news 02

5.การทุจริตประพฤติมิชอบของเจ้าหน้าที่ เป็นประเด็นปัญหาที่ใหญ่ที่สุดและเป็นจุดด่างพร้อยที่สุดในคดีนี้ ในสัปดาห์ที่ผ่านมา มีการเปิดเผยกระบวนการไต่สวนเรื่องทุจริตของเจ้าหน้าที่ทั้งหลายในคดีนี้ ตั้งแต่ผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมือง มาถึงเจ้าหน้าที่รัฐระดับต่างๆ ทนายความ รวมถึงพยานด้วยทางสำนักงานคณะกรรมการป้องกันและปราบปรามการทุจริตแห่งชาติ (ป.ป.ช.) เป็นผู้รับผิดชอบในการสอบสวนคดีทั้งหมด โดยคณะกรรมการ ป.ป.ช.ทั้งชุดเป็นผู้ดำเนินการไต่สวน โดยมีผู้รับผิดชอบ 2 ท่าน คือ น.ส.สุภา ปิยะจิตติ และ พล.อ.บุณยวัจน์ เครือหงส์ กระบวนการในการตรวจสอบจะทำให้รู้ว่ามีการใช้ดุลพินิจแต่ละขั้นตอน มีการบิดผันการใช้อำนาจหรือไม่ กระทำเพื่อประโยชน์ตัวเองหรือไม่ ทุจริตหรือแสวงหาประโยชน์อันมิควรได้หรือไม่

(ข่าวประกอบ : ป.ป.ช.ตั้งองค์คณะใหญ่! ไต่สวนคดีบอส ผู้ถูกกล่าวหา 15 ราย 2 พล.ต.อ.-อัยการด้วย)

6.กระบวนการยุติธรรมทางอาญาล้าสมัย กระบวนการที่ทันสมัยต้องอาศัยพยานหลักฐานทางนิติวิทยาศาสตร์ แต่ของไทยไม่มีหลักการนี้อย่างชัดเจน กระบวนการหาตัวผู้กระทำความผิดมาลงโทษ การติดตามตัวที่มีขั้นตอนล่าช้าจนเป็นเหตุให้ผู้ต้องหาหลบหนีไปต่างประเทศได้

นายวิชา กล่าวว่า ด้วยเหตุนี้คณะกรรมการเห็นว่าข้อบกพร่องทั้งหลาย สมควรที่จะมีการปฏิรูปองค์กรตำรวจ ขณะนี้มีร่าง พ.ร.บ.ตำรวจแห่งชาติฯ ที่สำนักงานตำรวจแห่งชาติเสนอ และคณะรัฐมนตรี (ครม.) นำเสนอต่อรัฐสภา แต่ปรากฏว่า ไม่ตรงตามร่าง พ.ร.บ.ที่คณะปฏิรูปได้เสนอไว้ตั้งแต่แรก มีข้อบกพร่องหลายอย่าง โดยเฉพาะเรื่องของพนักงานสอบสวนที่ไม่ได้สามารถทำหน้าที่ได้อย่างเป็นอิสระ และคณะกรรมการเห็นว่า ควรนำร่าง พ.ร.บ.ตำรวจแห่งชาติฯ ของนายมีชัย ฤชุพันธุ์ มาพิจารณา

นอกจากนั้นยังมี พ.ร.บ.การสอบวนคดีอาญาฯ เพื่อกำหนดกลไกอำนวยความสะดวกให้ประชาชนเข้าถึงกระบวนการยุติธรรม ร้องทุกข์ได้ทุกท้องที่ ไม่ต้องมาดูว่าที่เกิดเหตุอยู่ที่ไหน เพื่อให้พนักงานสอบสวน พนักงานอัยการ สอบสวนร่วมกันได้ รวมถึงกำหนดเวลาการส่งสำนวนให้พนักงานอัยการ และให้ใช้ระบบบันทึกภาพและเสียง ให้พยานหลักฐานถูกต้องครบถ้วน ไม่หนีหายไปไหนให้อยู่สำนวนตลอดเวลา เพื่อให้เป็นประโยชน์ในชั้นดำเนินคดี รวมถึงการปรับปรุงระบบการร้องขอความเป็นธรรมในชั้นพนักงานอัยการ ที่คณะกรรมการเห็นว่า ควรมีหลักเกณฑ์เพิ่มเติมในการมอบอำนาจต่างๆ ที่ต้องกำหนดชัดเจนว่ามอบอำนาจเรื่องใด และเรื่องใดที่มอบรองอัยการสูงสุดไปแล้ว หากมีการแก้ไขเปลี่ยนแปลงต้องให้อัยการสูงสุดเพียงผู้เดียวเท่านั้นที่เป็นผู้ดำเนินการ

นายวิชา กล่าวย้ำว่า คณะกรรมการเห็นว่าให้มีการปฏิรูปในกระบวนการยุติธรรมในระยะยาว ควรศึกษาแนวทางต่างประเทศมาปรับใช้กับไทย โดยเฉพาะที่เราเห็นว่าควรมีการวิจัยอย่างยิ่ง คือ การแก้ไขกระบวนการพิจารณาคดีอาญาจากระบบกล่าวหาเป็นระบบไต่สวน เป็นระบบที่แสวงหาข้อเท็จจริงโดยศาล ปัจจุบันเราใช้ระบบไต่สวนในคดีทุจริตของ ป.ป.ช. และ ป.ป.ท. คือมีคณะกรรมการแสวงหาข้อเท็จจริง เมื่อเสนอความเห็นต่อศาลแล้ว ต้องให้ศาลสามารถแสวงหาข้อเท็จจริงเพิ่มเติมได้ ไม่ใช่ศาลมาทำหน้าที่เป็นกรรมการ ไม่มีอำนาจเรียกหาพยานหลักฐานได้ด้วยตัวเอง กระบวนการนี้ยุโรปใช้อยู่ในปัจจุบัน ส่วนสหรัฐอเมริกาใช้ระบบไต่สวนควบคู่ไปกับระบบกล่าวหาได้ เรื่องเหล่านี้ต้องวิจัยกันลึกมาก

“แม้ว่าคดีบอส จะดำเนินการไปหลายปีที่ผ่านมา อาจจะยังอยู่ในความน่าสนเท่ห์ว่าคดีจะไปจบตรงไหน อย่างไรก็ตามมีคนถามผมอยู่เสมอว่า การที่ผมได้รับมอบหมายให้เป็นประธานในการสอบสวนข้อเท็จจริงคดีนี้จะได้ประโยชน์อะไร ผมถือว่ากระบวนการในการถอดบทเรียนนี้ต่างหากมีความสำคัญที่สุด ยิ่งกว่านี้อย่างอื่น ฉะนั้นในเชิงวิชาการ ผมพอใจการตรวจสอบที่จะนำไปสู่การปฏิรูปต่อไปในอนาคต” นายวิชา กล่าว

ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ในช่วงท้ายของการปาฐกถา นายวิชา ได้ตอบคำถามถึงแนวคิดในการแก้ไขปัญหากรณีที่อัยการเข้ามามีบทบาทในกระบวนการยุติรรมอย่างไร โดยเฉพาะกรณีที่ศาลรัฐธรรมนูญตัดสินไปแล้ว แต่อัยการไม่ส่งฟ้อง โดยอ้างว่าจำเลยไม่มีเจตนา และทำให้เรื่องกลับไปสู่กระบวนการของตำรวจ

นายวิชา ตอบคำถามว่า กระบวนการยุติธรรมถือว่าอัยการมีบทบาทที่สำคัญมาก ในขณะนี้ตนได้รับข้อมูลที่มีประชาชนมีข้อสงสัยมากมาย ว่า ตำรวจยังอยู่ในความดูแลของฝ่ายบริหาร คือ นายกรัฐมนตรี แต่อัยการที่ดำเนินคดีต่างๆ กับประชาชน เป็นองค์กรอิสระตามรัฐธรรมนูญ ฉะนั้นนายกรัฐมนตรีจะเข้าไปยุ่งเกี่ยวไม่ได้เลย กระบวนการทั้งหลายที่อัยการได้ปฏิบัติเป็นเรื่องขององค์กรอิสระที่เรียกว่ามีคณะกรรมการอัยการ (ก.อ.) เป็นผู้ดูแล มีทั้งข้อดีและข้อเสีย หมายความว่า ข้อดีทำให้เขาไม่อยู่ในความกดดันจากบุคคลที่ต้องการอาศัยอำนาจจากภายนอกให้มาเปลี่ยนแปลงคดี ขณะเดียวกันการตรวจสอบภายในก็เป็นไปอย่างเชื่องช้ามาก นายพชร ยุติธรรมดำรง ประธาน ก.อ.คนปัจจุบัน เคยบอกไว้ว่า เมื่อเข้าไปทำหน้าที่แล้ว ก็พบว่ามีคดีสอบสวนทางวินัยของอัยการค้างอยู่เป็นจำนวนมาก และใช้เวลายาวนานในการตรวจสอบ ชนิดที่เรียกว่า ศาลตัดสินไปแล้ว แต่กระบวนการทางวินัยยังไม่เรียบร้อย เพราะมีการร้องขอความเป็นธรรมและขอขยายเวลากันอยู่

"เรื่องเหล่านี้สมควรที่จะต้องมีการทำวิจัยด้วยเหมือนกันว่า ความเป็นอิสระของอัยการควรมีแค่ไหนอย่างไร เพราะกว่าถั่วจะสุก งาก็ไหม้ เราต้องมาคิดดูว่า การเข้าไปบริหารจัดการ การตรวจสอบพนักงานอัยการ ทำได้แค่ไหนอย่างไร เพื่อให้เกิดความยุติธรรมิ และความสบายใจกับประชาชน หรือกรณีของต่างประเทศเขาก็จะมอบหมายให้ผู้ตรวจการแผ่นดินที่ถือเป็นองค์กรอิสระเหมือนกันเข้ามารับผิดชอบตรงนี้ ซึ่งยังเป็นเรื่องที่เราควรจะต้องวิจัยกันอย่างละเอียดต่อไป" นายวิชา กล่าว

08072564 news 03