กองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงจำเป็นแค่ไหนในสถานการณ์ปัจจุบัน

หลักการสำคัญของกองทุนน้ำมันฯ มีขึ้นเพื่อรักษาเสถียรภาพราคาน้ำมันขายปลีกในประเทศไม่ให้เกิดความผันผวนและได้กลายเป็นเครื่องมือสำคัญของรัฐบาลทุกยุค ทุกสมัย ในการลดผลกระทบต่อประชาชนในยามที่ราคาน้ำมันในตลาดโลกปรับสูงขึ้น โดยใช้เงินกองทุนน้ำมันฯ มาชดเชยราคาไว้ในช่วงระยะเวลานั้นๆ เมื่อราคาตลาดโลกลดลงที่เดิม เงินกองทุนที่เคยชดเชยไว้กลับคืนมาเป็นทุนไว้รับมือกับภาวะราคาน้ำมันแพงในรอบถัดๆ ไป

แม้สถานการณ์โควิดจะผ่อนคลายลง แต่ขณะเดียวกันเมื่อผู้คนเริ่มมีกิจกรรมต่างๆ เพิ่มขึ้น ความต้องการใช้น้ำมันเชื้อเพลิงทั้งการเดินทาง การขนส่งต่าง ๆ ก็สูงขึ้นตามไปด้วย ราคาน้ำมันเชื้อเพลิงในช่วงนี้จึงค่อนข้างผันผวนไปในทิศทางที่สูงขึ้น ผู้ได้รับผลกระทบ เช่น กลุ่มผู้ขับรถบรรทุก ออกมาเรียกร้องให้ภาครัฐเข้ามาดูแลช่วยพยุงราคาน้ำมันที่เป็นต้นทุนของราคาสินค้าเพื่อไม่ให้สูงขึ้นไปเรื่อยๆ

แล้วรัฐนำเงินจากไหนมาอุดหนุนตามข้อเรียกร้อง คำตอบคือ จากกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงซึ่งเป็นกองทุนที่เรียกเก็บเงินจากผู้ใช้น้ำมันเชื้อเพลิงนำมาช่วยสร้างเสถียรภาพด้านราคาน้ำมันในประเทศไม่ให้ผันผวนตามราคาตลาดโลก

ย้อนอดีตก่อนจะมาเป็นกองทุนน้ำมันฯ ตั้งแต่ปี 2516 เกิดวิกฤตการณ์น้ำมัน คณะรัฐมนตรีขณะนั้นได้ออกพระราชกำหนดแก้ไขและป้องกันภาวะการขาดแคลนน้ำมันเชื้อเพลิง พ.ศ. 2516 ขึ้น ให้อำนาจนายกรัฐมนตรีออกคำสั่งเพื่อกำหนดมาตรการแก้ไขและป้องกันการขาดแคลนน้ำมันเชื้อเพลิงให้ทันต่อเหตุการณ์

ต่อมาปี 2522 กลุ่มประเทศผู้ส่งออกปิโตรเลียม หรือโอเปก ซึ่งมีอิทธิพลในฐานะผู้ผลิตน้ำมันและกำหนดราคาน้ำมันโลกได้ประกาศขึ้นราคาน้ำมันดิบ 4 ครั้ง รัฐบาลจึงได้จัดตั้งกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงขึ้น เพื่อรักษาระดับราคาขายปลีกในประเทศไม่ให้เกิดผลกระทบต่อภาพรวมเศรษฐกิจ

หลักการสำคัญของกองทุนน้ำมันฯ มีขึ้นเพื่อรักษาเสถียรภาพราคาน้ำมันขายปลีกในประเทศไม่ให้เกิดความผันผวนและได้กลายเป็นเครื่องมือสำคัญของรัฐบาลทุกยุค ทุกสมัย ในการลดผลกระทบต่อประชาชนในยามที่ราคาน้ำมันในตลาดโลกปรับสูงขึ้น โดยใช้เงินกองทุนน้ำมันฯ มาชดเชยราคาไว้ในช่วงระยะเวลานั้นๆ เมื่อราคาตลาดโลกลดลงที่เดิม เงินกองทุนที่เคยชดเชยไว้กลับคืนมาเป็นทุนไว้รับมือกับภาวะราคาน้ำมันแพงในรอบถัดๆ ไป

ในแต่ละช่วงสถานการณ์ตลอด 40 กว่าปีที่ผ่านมา มีจุดเปลี่ยนสำคัญทำให้บทบาทกองทุนน้ำมันฯ ขยายไปสู่การอุดหนุนราคาเชื้อเพลิงชีวภาพ ได้แก่ การส่งเสริมการใช้เอทานอล (ที่ได้จากอ้อย มันสำปะหลัง) ผสมในน้ำมันเบนซิน หรือเรียกว่าน้ำมันแก๊สโซฮอล และการส่งเสริมการใช้น้ำมันไบโอดีเซลที่ผลิตจากปาล์มน้ำมัน มาผสมในน้ำมันดีเซล เป็น B7 B10 และ B20 โดยใช้กลไกของกองทุนน้ำมันฯ ไปชดเชยหรือเก็บเงินเข้ากองทุนน้ำมันฯ เพื่อให้น้ำมันเชื้อเพลิงที่มีส่วนผสมเชื้อเพลิงชีวภาพสามารถแข่งขันได้จูงใจให้คนหันมาใช้มากขึ้น ทั้งนี้ เพื่อเป็นการลดการนำเข้าน้ำมันดิบจากต่างประเทศ ทำให้บทบาทของกองทุนน้ำมันฯ มีส่วนช่วยลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมจากการลดใช้เชื้อเพลิงจากฟอสซิล รวมถึงได้ก้าวเข้าไปเกี่ยวข้องกับการสร้างเสถียรภาพให้กับราคาพืชผลเกษตรด้านพลังงานอีกด้วย

บทบาทของกองทุนน้ำมันยังถูกขยายต่อไปถึงการเข้าไปดูแลชดเชยราคาก๊าซหุงต้ม หรือ LPG ที่เป็นเชื้อเพลิงที่ถูกนำมาใช้อย่างแพร่หลายตลอดระยะเวลา 20 ปีที่ผ่านมา โดยปัจจุบันตรึงราคา LPG ไว้ไม่เกิน 363 บาท/ถัง 15 กิโลกรัม กระทั่งการระบาดของโควิด-19 ก็ได้ตรึงไว้ที่ 318 บาท/ถัง 15 กิโลกรัม ตั้งแต่ต้นปี 2563 จนถึงปัจจุบัน รวมเม็ดเงินที่ตรึงราคา LPG แล้วกว่า 20,000 ล้านบาท ซึ่งหากไม่เข้าไปพยุงราคาก๊าซที่ใช้ในครัวเรือนซึ่งแพงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ก็จะกระทบเป็นวงกว้างมากกว่าน้ำมันที่แพงขึ้นเสียอีก

จะเห็นได้ว่า พัฒนาการของกองทุนน้ำมันฯ ได้เข้ามามีส่วนช่วยลดผลกระทบในหลายๆ ภาคส่วน แต่ประเด็นสำคัญคือ ต้องเป็นการช่วยพยุงราคาในระยะเวลาสั้น ไม่ได้ต่อเนื่องยาวนานเหมือนกรณี LPG เพราะทำให้เกิดความสูญเปล่าทางเศรษฐกิจ และยังเป็นการอุดหนุนข้ามประเภทคือเก็บเงินผู้ใช้น้ำมันไปอุดหนุนให้กับผู้ใช้ก๊าซ LPG เกิดความไม่เป็นธรรมต่อผู้ใช้น้ำมัน นำมาสู่การโจมตีของนักเคลื่อนไหวด้านพลังงานที่มักจะเสนอรัฐบาลให้ยุบกองทุนน้ำมันฯ โดยอ้างว่าราคาน้ำมันบ้านเราลอยตัวตามกลไกตลาดโลก รัฐบาลไม่ต้องเอาเงินกองทุนน้ำมันฯ ไปตรึงราคาแล้ว ยุบทิ้งเลยจะทำให้ราคาน้ำมันถูกลง
ดังนั้น หากจะสรุปว่า จำเป็นหรือไม่ที่ยังต้องมีกองทุนน้ำมันฯ คงต้องตอบโจทย์ให้ได้ก่อนว่าจะมีเครื่องมืออะไรมาแทนที่ หากราคาน้ำมันตลาดโลกสูงขึ้นจนวิกฤตจะนำเงินที่ไหนมาพยุงราคาน้ำมันในประเทศ และจะแก้ปัญหาพืชผลเกษตรด้านพลังงาน อ้อย มันสำปะหลัง ปาล์มน้ำมัน ที่เผชิญภาวะราคาตกต่ำอย่างไร

อย่างไรก็ดี ปัจจุบันกองทุนน้ำมันฯ มีกฎหมายพระราชบัญญัติกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิง พ.ศ. 2562 ขึ้นมารองรับ มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 24 กันยายน 2562 โดยกำหนดวัตถุประสงค์หลักไว้ประการเดียวคือ เพื่อรักษาเสถียรภาพระดับราคาน้ำมันเชื้อเพลิงในประเทศให้อยู่ในระดับที่เหมาะสมในกรณีที่เกิดวิกฤตการณ์ด้านน้ำมันเชื้อเพลิงเท่านั้น และยังกำกับวินัยทางการเงินไว้ว่า จำนวนเงินบริหารกองทุนน้ำมันฯ ต้องมีจำนวนไม่เกิน 40,000 ล้านบาท และสามารถกู้ยืมเงินได้ไม่เกิน 20,000 ล้านบาท พร้อมกำหนดให้มีการยกเลิกการลดเชยน้ำมันเชื้อเพลิงที่มีส่วนผสมของเชื้อเพลิงชีวภาพ โดยจะมีแผนวิกฤตด้านน้ำมันเชื้อเพลิง เข้ามามีส่วนช่วยให้กองทุนน้ำมันฯ กลับไปสู่บทบาทหลักที่มีไว้เพื่อรักษาเสถียรภาพราคาน้ำมันกรณีเกิดวิกฤตด้านน้ำมันเชื้อเพลิงเป็นหลักอย่างแท้จริง