วันพยาบาลแห่งชาติ : เสาหลักของระบบสาธารณสุขไทย

"...หน่วยบริการสุขภาพของไทยกว่า 10,000 แห่งภายใต้สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข มีพยาบาลขาดแคลนเฉลี่ยถึงร้อยละ 31 ของกรอบอัตรากำลังขั้นต่ำ หรือกว่า 16,000 ตำแหน่งทั่วประเทศ สะท้อนถึงความเหลื่อมล้ำของการกระจายบุคลากรระหว่างพื้นที่เมืองและชนบท หรือ ระหว่างโรงพยาบาลภาครัฐและโรงพยาบาลภาคเอกชน..."

.....................................

หมายเหตุ : บทความ วันพยาบาลแห่งชาติ: เสาหลักของระบบสาธารณสุขไทย และข้อเรียกร้องให้เพิ่มทรัพยากรเพื่อความยั่งยืนของระบบสาธารณสุข โดย รศ.ดร.ทีปกร จิร์ฐิติกุลชัย Thammasat University Research Unit in Deep Learning and Advanced Econometrics คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

วันที่ 21 ตุลาคมของทุกปี เป็นวันพยาบาลแห่งชาติ ซึ่งตรงกับวันคล้ายวันพระราชสมภพของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ผู้ทรงเป็นแรงบันดาลใจสำคัญในการพัฒนาวิชาชีพพยาบาลและการสาธารณสุขของไทย บทบาทของพยาบาลไทยจึงไม่ได้จำกัดอยู่เพียงการให้บริการรักษาพยาบาลในโรงพยาบาลเท่านั้น แต่ยังรวมถึงการดูแลสุขภาพชุมชน การส่งเสริมสุขภาพ การป้องกันโรค และการทำงานเชิงระบบที่เป็นหัวใจของการดูแลสุขภาพของประชาชน

อย่างไรก็ตาม ในขณะที่พยาบาลไทยยังคงทำงานหนักเพื่อดูแลประชาชนอย่างต่อเนื่อง ระบบสาธารณสุขของประเทศกลับต้องเผชิญกับภาวะ “ทรัพยากรไม่สมดุล” ทั้งในด้าน กำลังคน งบประมาณ และโครงสร้างพื้นฐาน ซึ่งอาจส่งผลต่อความมั่นคงทางสุขภาพในระยะยาว

งานวิจัยของ ทีปกร จิร์ฐิติกุลชัย (2563; 2564; 2565) ได้ชี้ให้เห็นว่า หน่วยบริการสุขภาพของไทยกว่า 10,000 แห่งภายใต้สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข มีพยาบาลขาดแคลนเฉลี่ยถึงร้อยละ 31 ของกรอบอัตรากำลังขั้นต่ำ หรือกว่า 16,000 ตำแหน่งทั่วประเทศ สะท้อนถึงความเหลื่อมล้ำของการกระจายบุคลากรระหว่างพื้นที่เมืองและชนบท หรือ ระหว่างโรงพยาบาลภาครัฐและโรงพยาบาลภาคเอกชน

นอกจากนี้ งบประมาณต่อหัวของหน่วยบริการสุขภาพระดับปฐมภูมิยังไม่เพียงพอที่จะรองรับภาระงานที่เพิ่มขึ้นจากโรคไม่ติดต่อเรื้อรังและผู้สูงอายุที่มากขึ้นทุกปี

เพื่อให้ระบบสาธารณสุขสามารถรับมือกับความท้าทายเหล่านี้ได้อย่างยั่งยืน จำเป็นต้องมี การเพิ่มทรัพยากรอย่างมีเป้าหมายและสมดุล ได้แก่

-เพิ่มอัตรากำลังบุคลากรสุขภาพ โดยเฉพาะพยาบาลและบุคลากรสาธารณสุขชุมชนในพื้นที่ขาดแคลน พร้อมจัดระบบแรงจูงใจให้เหมาะสม

-เพิ่มงบประมาณให้กับหน่วยบริการปฐมภูมิและชุมชน เพื่อให้สามารถดำเนินโครงการเชิงป้องกันและดูแลสุขภาพระยะยาวได้อย่างต่อเนื่อง

-พัฒนาโครงสร้างพื้นฐานสุขภาพระดับอำเภอและตำบล ให้เป็นเครือข่ายบริการสุขภาพเชิงพื้นที่ (health service networks) เพื่อให้ประชาชนเข้าถึงบริการอย่างเท่าเทียม โดยงานวิจัยของทีปกร จิร์ฐิติกุลชัย (2564) ได้แสดงให้เห็นด้วยว่า เมื่อรวมทุกระดับโรงพยาบาล (รพศ. รพท. รพช. และ รพ.สต.) ภายในพื้นที่เข้าด้วยกัน จะพบว่า ทุกเขตสุขภาพไม่ขาดทุน

นอกจากนี้ งานวิจัยที่อ้างอิงในบทความนี้ของผู้เขียน เป็นส่วนหนึ่งของโครงการวิจัย “การพัฒนาประสิทธิภาพทางการคลังที่ยั่งยืนสำหรับระบบหลักประกันสุขภาพ และแบบจำลองการจัดสรรทรัพยากรกำลังคนด้านสุขภาพ” ได้รับทุนวิจัยจากสถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) กระทรวงสาธารณสุข ซึ่งได้ไปใช้เวลาส่วนหนึ่งทำวิจัยที่โครงการ Takemi Program in International Health ที่ Harvard T. H. Chan School of Public Health (HSPH) และ ได้รับรางวัลการวิจัยแห่งชาติ สาขาเศรษฐศาสตร์ ประจำปีงบประมาณ 2565 จากสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.)

โดยมีข้อสรุปการวิเคราะห์ทางเศรษฐศาสตร์การเมือง (political economy analysis) คือ รณรงค์ให้บุคลากรทางการแพทย์ ควรที่จะเรียกร้องต่อสังคมและภาครัฐให้มีการจัดสรรทรัพยากรมาให้กับระบบสาธารณสุขมากขึ้น เพื่อให้สามารถเพิ่มบุคลากรทางการแพทย์ให้เพียงพอต่อความต้องการ และมีงบประมาณสำหรับโรงพยาบาลที่เพียงพอต่ออนาคตของสังคมผู้สูงวัย

วันพยาบาลแห่งชาติปีนี้ จึงไม่เพียงเป็นวันที่เราระลึกถึงความเสียสละและจิตวิญญาณแห่งการดูแลของพยาบาลไทยเท่านั้น แต่ยังเป็นโอกาสสำคัญในการ เรียกร้องให้สังคมและภาครัฐหันมาให้ความสำคัญกับการเพิ่มทรัพยากรให้ระบบสาธารณสุข เพื่อให้พยาบาลทุกคนสามารถทำหน้าที่ได้เต็มศักยภาพ และประชาชนทุกคนสามารถเข้าถึงบริการสุขภาพที่มีคุณภาพอย่างยั่งยืน

บรรณานุกรม

ทีปกร จิร์ฐิติกุลชัย. (2563). การจัดเครือข่ายบริการสุขภาพเชิงพื้นที่เพื่อบรรเทาปัญหาการขาดแคลนบุคลากร. วารสารวิจัยระบบสาธารณสุข, 14(3), 243–273.

ทีปกร จิร์ฐิติกุลชัย. (2564). การพัฒนาประสิทธิภาพทางการคลังที่ยั่งยืนสำหรับระบบหลักประกันสุขภาพ และแบบจำลองการจัดสรรทรัพยากรกำลังคนด้านสุขภาพ. สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข, กระทรวงสาธารณสุข.

ทีปกร จิร์ฐิติกุลชัย. (2565, 23 พฤษภาคม). ความขาดแคลนบุคลากรสุขภาพ และการจัดเครือข่ายของระบบสาธารณสุขไทย. The Coverage. https://www.thecoverage.info/news/content/3517

Theepakorn Jithitikulchai Improving allocative efficiency from network consolidation: a solution for the health workforce shortage