ตู้กรองน้ำครึ่งล้าน...เสี่ยงธรรมาภิบาลบกพร่อง
โครงการติดตั้ง "ตู้กรองน้ำพลังงานแสงอาทิตย์" ของศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) ยังคงเป็นประเด็นที่หลายฝ่ายจับตา
ตู้กรองน้ำฯที่ว่านี้ หลายคนเรียกติดปากว่า "ตู้กรองน้ำครึ่งล้าน" เพราะราคาสูงถึงตู้ละ 549,000 บาท ศอ.บต.จัดซื้อและติดตั้งไปแล้วเมื่อปี 60 ล็อตแรก 93 ตู้ ใช้งบไป 51 ล้านบาท ปี 61 กำลังสั่งซื้อและติดตั้งเพิ่มอีก 75 ตู้ เตรียมเทงบอีก 45 ล้านบาท แต่เมื่อเรื่องนี้เป็นข่าวใหญ่ โดยเฉพาะคำถามเรื่องความคุ้มค่าของงบประมาณก้อนโตที่สูญเสียไป ซ้ำยังเป็นการจัดซื้อด้วย "วิธีพิเศษ" ไม่มีการประกวดราคา ทำให้สุดท้ายก็ถูกรัฐบาลสั่งตรวจสอบ ซึ่ง ศอ.บต.ก็ตั้งคณะกรรมการสอบสวนข้อเท็จจริง เป็นกรรมการคนกันเองทั้งสิ้น
เรื่องการสอบสวนขณะนี้ก็ยังอยู่ในกระบวนการ แต่ประเด็นที่สังคมคาใจ ไม่ใช่คุณภาพของ "ตู้กรองน้ำ" เพราะเรื่องราคาขึ้นกับสเปคและคุณภาพ ตู้กรองน้ำในท้องตลาดราคาเครื่องละเป็นล้านบาทก็ยังมี แต่ปัญหาของโครงการนี้อยู่ที่การเลือกซื้อ "ของแพง" ไปติดตั้งตามสถานที่ต่างๆ โดยขาดการมีส่วนร่วม เพราะเท่าที่ "ทีมข่้าวอิศรา" ลงพื้นที่ ก็พบว่าหลายจุดชาวบ้านยังไม่รู้เลยว่ามีการติดตั้งตู้กรองน้ำแล้ว
อย่างตู้กรองน้ำฯซึ่งตั้งอยู่ข้างกุฏิเจ้าอาวาสที่วัดแห่งหนึ่งใน จ.นราธิวาส ปรากฏว่าเมื่อไปสอบถามพระในวัด ได้รับคำตอบว่าไม่รู้เหมือนกันว่ามาติดไว้ทำไม และไม่รู้ด้วยว่าเป็นของหน่วยงานไหนมาติดตั้ง ขณะที่วัดในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ไม่ใช่แหล่งรวมผู้คนเหมือนภาคอื่นๆ เพราะจะมีคนเยอะในช่วงวันสำคัญทางศาสนาเท่านั้น ทำให้หลายคนตั้งคำถามว่า เหตุใดจึงเลือกวัดเป็นสถานที่ตั้งตู้กรองน้ำฯ ราคาถึงกว่าครึ่งล้าน และพระก็ไม่ได้ขาดแคลนน้ำดื่ม
ปัญหาและข้อสังเกตต่างๆ เหล่านี้ สอดคล้องกับการศึกษาวิเคราะห์โครงการติดตั้งตู้กรองน้ำพลังงานแสงอาทิตย์ของ ศอ.บต. ซึ่งจัดทำโดยนักวิชาการจากสถาบันอุดมศึกษาแห่งหนึ่งในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ โดยผู้วิจัยโครงการนี้ลงพื้นที่จริง ได้พูดคุยกับชาวบ้านและผู้นำท้องถิ่น พบประเด็นความเสี่ยงของโครงการติดตั้งตู้กรองน้ำครึ่งล้าน สรุปได้เป็นประเด็นๆ ดังนี้
1.ไม่มีการเปิดโอกาสให้ประชาชนมีส่วนร่วมรับรู้ที่มาและรูปแบบการดำเนินโครงการ โดยข้อมูลโครงการจะทราบเฉพาะแกนนำที่เกี่ยวกับการดำเนินงานเท่านั้น
2.ประชาชนส่วนใหญ่ไม่ทราบถึงงบประมาณที่ใช้ในการทำโครงการ
3.ไม่ได้ช่วยตอบสนองความต้องการที่แท้จริงหรือความจำเป็นแก่คนในชุมชน เพราะบางคนมีตู้กรองน้ำขนาดครอบครัวใช้เองอยู่แล้ว ยกเว้นบางพื้นที่ที่ห่างไกล
4.มีการตอบสนองความต้องการของชุมชนค่อนข้างน้อย แต่สามารถตอบสนองความต้องการให้กับกลุ่มคนพิเศษ เช่น นักเรียนในโรงเรียนที่อยู่ไกลจากชุมชน
5.ไม่ได้มีการสำรวจความคิดเห็นหรือความต้องการของประชาชนในชุมชน ไม่มีการทำประชามติ หรือสอบถามความต้องการของชุมชน
6.แม้ตู้กรองน้ำฯจะมีความสามารถในการผลิตน้ำดื่มได้ปริมาณมาก แต่กลุ่มคนอาจไม่นิยม โดยเฉพาะคนในเขตเมือง เพราะมีทางเลือกในการรับบริการน้ำดื่มได้มากกว่าในเขตชนบท
ผลการศึกษาวิเคราะห์ความคุ้มค่าของโครงการ สรุปว่า ได้รับประโยชน์ค่อยข้างน้อย เพราะมีประชาชนไปใช้บริการน้ำดื่มน้อยเมื่อเทียบกับจำนวนคนในชุมชนทั้งหมด ทำให้เป้าหมายความประหยัดหรือการลดค่าใช้จ่ายยังไม่สำเร็จ สาเหตุส่วนหนึ่งเป็นเพราะจุดเริ่มต้นของโครงการไม่ได้เกิดจากความต้องการของชาวบ้านหรือชุมชนอย่างแท้จริง
ประเด็นความเสี่ยงที่น่าสนใจคือ ความคุ้มค่าของการใช้จ่ายงบประมาณ เพราะการได้รับประโยชน์จากโครงการนี้ยังไม่ทั่วถึง และยังมีมูลค่าน้อยเมื่อเทียบกับงบประมาณที่จ่ายไป ถือว่ามีจุดอ่อนด้านความเสี่ยงในมิติความโปร่งใส การตอบสนอง และการมีส่วนร่วมของชุมชน อันส่งผลต่อการบริหารโครงการของรัฐตามแนวทางหลักธรรมาภิบาล
ส่วนเรื่องคุณภาพน้ำดื่ม และศักยภาพการผลิตน้ำดื่มของตู้กรองน้ำฯ ผลออกมา "ไม่มีปัญหา" เพราะได้น้ำดื่มที่มีคุณภาพ ซึ่งก็ตรงกับที่ "ทีมข่าวอิศรา" เน้นย้ำตลอดว่า การตรวจสอบโครงการนี้ไม่ใช่ปัญหาเรื่องคุณภาพของตู้กรองน้ำฯ แต่เป็นปัญหาเรื่องกระบวนการดำเนินโครงการและวิธีการจัดซื้อ
สำหรับผลการศึกษาฉบับนี้ นักวิชาการจากสถาบันอุดมศึกษาในพื้นที่ชายแดนใต้ ได้จัดทำเป็นรายงานเสนอองค์กรตรวจสอบการใช้งบประมาณองค์กรหนึ่งในพื้นที่ และเป็นส่วนหนึ่งของฐานข้อมูลที่องค์กรตรวจสอบฯใช้พิจารณาความคุ้มค่าในการดำเนินโครงการของ ศอ.บต.
-------------------------------------------------------------------------------------
ขอบคุณ : กราฟฟิกสรุปผลการศึกษาโครงการตู้กรองน้ำพลังงานแสงอาทิตย์ จากรายการล่าความจริง เนชั่นทีวี 22
อ่านประกอบ :
เจาะโครงการ"ตู้กรองน้ำ"ชายแดนใต้ ฮือฮาตัวละครึ่งล้าน ใช้พลังงานแสงอาทิตย์!
"ศอ.บต.-บริษัทผู้ผลิต" ประสานเสียง "ตู้กรองน้ำครึ่งล้าน" สุดคุ้ม!
นายกฯสั่ง กอ.รมน.-ป.ป.ท. ลุยสอบ "ตู้กรองน้ำครึ่งล้าน"
เลขาฯศอ.บต.การันตี "ตู้กรองน้ำครึ่งล้าน" ไม่แพง! ยันโปร่งใสพร้อมให้ตรวจสอบ
แยก 2 สัญญาจัดซื้อวิธีพิเศษ "ตู้กรองน้ำครึ่งล้าน" ไม่ต้องประมูล!
ตั้งคน ศอ.บต.สอบกันเอง - เปิดโครงการ 2 เทอีก 45 ล้านติดตู้กรองน้ำฯ
คนวงการตู้กรองน้ำ ชี้ ครึ่งแสนต่อตู้...ก็หรูแล้ว!
เปิดเอกสารชัด..."ประวิตร" เซ็น "อนุมัติ" โยกงบซื้อตู้กรองน้ำครึ่งล้าน!
เปิดใจ ปธ.สอบตู้กรองน้ำครึ่งล้าน เล็งดึงหน่วยงานกลางพิสูจน์ราคา!