ดาบสองคมของ Big Data : หลุมพรางของข้อมูล

หากภาครัฐไม่เตรียมการแก้ปัญหาจากการใช้ Big Data เสียตั้งแต่ต้นมือแล้ว  Big Data  คือ ดาบสองคมที่จะสร้างปัญหาให้กับคนไทยและในที่สุดจะเป็นภาระกับภาครัฐเอง รวมทั้งจะยิ่งเพิ่มช่องว่างระหว่างความไม่เท่าเทียมซึ่งประเทศไทยถูกติดธงแดงแล้วว่าสูงเป็นอันดับสามของโลกให้มากขึ้นไปอีกจนยากที่จะแก้ไข   

นับตั้งแต่รัฐบาลคุณประยุทธ์เข้ามาบริหารประเทศ  นโยบายหนึ่งที่รัฐบาลเน้นเป็นพิเศษคือจะนำพาประเทศไปสู่สังคมแห่งนวัตกรรมและเทคโนโลยี โดยชูนโยบาย ประเทศไทย 4.0 รวมทั้งจะใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีเพื่อขับเคลื่อนประเทศ

ในระยะหลังคนในรัฐบาลรวมทั้งคุณประยุทธ์เองพูดถึงเรื่องของ Big Data  รวมไปถึงปัญญาประดิษฐ์อยู่บ่อยครั้ง โดยคาดหวังว่าเทคโนโลยีประเภทข้อมูลจะมีส่วนทำให้คนไทยกินดีอยู่ดีขึ้นและน่าจะรวมไปถึงการหลุดพ้นจากกับดักรายได้ปานกลางด้วย  ซึ่งเราคงต้องดูกันต่อไปว่า คนไทยจะได้อานิสงส์จากนโยบายนี้อย่างเท่าเทียมกันมากน้อยเพียงใด เพราะเท่าที่ผ่านมาดูเหมือนว่าใครต่อใครต่างเล็งผลเลิศจากประโยชน์ของ Big Data  โดยมองข้ามด้านมืด ที่จะส่งผลกระทบต่อสังคมอย่างยิ่ง หาก Big Dataถูกนำมาใช้อย่างขาดความระมัดระวัง 

การนำ Big data มาใช้งาน รองรับบริการประเภทต่างๆเพื่อคนหมู่มากนั้นเป็นเรื่องที่ไม่ง่ายเหมือนคำพูด เพราะบนคลื่นอันมหึมาของข้อมูลที่เรามองไม่เห็นนั้นมีทั้ง โอกาสและความเสี่ยงสอดแทรกอยู่แทบทุกบิทของข้อมูล  หากจะนำ Big Data มาใช้ให้ได้ผลลัพธ์ที่สมบูรณ์และเป็นธรรม จะต้องอาศัยการบริหารจัดการที่ดีเลิศ มียุทธศาสตร์ด้านข้อมูลและกระบวนการที่ชัดเจนสามารถนำไปปฏิบัติได้  รวมทั้งการมองเห็นปัญหาของข้อมูลและองค์ประกอบอื่นๆอย่างรอบด้าน   เพราะการคัดเลือกข้อมูลและส่งต่อไปเพื่อวิเคราะห์ด้วย “ อัลกอริทึม”   (Algorithm : ลำดับคำสั่งที่บอกให้คอมพิวเตอร์ทำตาม) นั้น  ถ้าข้อมูลไม่ถูกต้องไม่ว่าจะเกิดจาก การคัดเลือกข้อมูลผิด การออกแบบอัลกอริทึมที่ไม่สมบูรณ์ ข้อมูลไม่ครบถ้วนหรือการกำกับดูแลที่ไร้ประสิทธิภาพก็ตาม  ผลกระทบจะเกิดขึ้นแก่สังคมอย่างใหญ่หลวงและปิดโอกาสที่จะนำศักยภาพของ Big Data มาใช้งานอย่างเต็มที่และทั่วถึง

ประเทศสหรัฐอเมริกาถือว่าเป็นประเทศที่มี การบริหารจัดการ การวิเคราะห์ข้อมูลและการใช้ประโยชน์จากข้อมูลที่ดีที่สุดในโลก  เป็นแหล่งรวมบริษัทนายหน้าขายข้อมูลหลายพันแห่ง  รวมทั้งสื่อสังคมออนไลน์รายใหญ่ๆของโลกล้วนแต่มีเจ้าของเป็นคนอเมริกันทั้งสิ้น 

ในสมัยประธานาธิบดี บารัค โอบามา  รัฐบาลอเมริกันมีความเป็นห่วงต่อผลกระทบจากการนำ Big Data มาใช้ในสังคมอย่างมาก  เพราะแม้ว่า Big Data จะมีประโยชน์มากมายเพียงใดก็ตาม  แต่ขณะเดียวกันการที่รัฐบาลจะสนับสนุนให้นำ Big Data มาใช้งานนั้น รัฐบาลต้องมั่นใจว่า Big Data จะไม่สร้างปัญหากับสังคม โดยเฉพาะอย่างยิ่งผลกระทบที่จะเกิดขึ้นจากการตัดสินใจของระบบอัตโนมัติอาจจะส่งผลให้เกิดความไม่เท่าเทียมและนำไปสู่การเลือกปฏิบัติได้ ซึ่งหมายความว่า คนที่มีฐานะทางสังคม คนที่เข้าถึงเทคโนโลยีและคนรวยอาจได้รับสิทธิ์บางอย่าง ในขณะที่ผู้มีรายได้น้อยหรือคนผิวสีอาจไม่ได้รับสิทธิ์อย่างเดียวกันหรือถูกกีดกันออกไป  เพราะการตัดสินใจนั้นอาจเกิดจากการประมวลผลของอัลกอริทึมบนข้อมูลที่มีความไม่เที่ยงตรง ทั้งๆที่จุดมุ่งหมายของการนำข้อมูลมาใช้ในการตัดสินใจนั้น ส่วนหนึ่ง เพื่อตัดปัญหาความลำเอียงที่เกิดจากการตัดสินใจของมนุษย์ แม้กระนั้นก็ยังยากที่จะหลีกเลี่ยงปัญหาความลำเอียงของอัลกอริทึมที่มนุษย์สร้างขึ้นได้ ถ้าไม่มีกระบวนการตรวจสอบและคัดกรองที่เข้มข้นเพียงพอ

คณะทำงานด้าน Big Data และสภาที่ปรึกษาด้านเทคโนโลยีและวิทยาศาสตร์ภายใต้รัฐบาลของประธานาธิบดี บารัค โอบามา ได้สำรวจ เก็บข้อมูล วิเคราะห์และศึกษาถึงโอกาสและผลกระทบจากการใช้ Big Data ทั้งในภาครัฐและภาคเอกชน   เมื่อผลการศึกษาสิ้นสุด สำนักทำเนียบประธานาธิบดี ได้เขียนรายงานฉบับหนึ่ง ชื่อว่า  “  Big Data : รายงานระบบอัลกอริทึม โอกาสและสิทธิของพลเมือง ” (Big Data : A report on Algorithmic Systems, Opportunity, and Civil Rights)   เผยแพร่เมื่อเดือน พฤษภาคม 2016

สาระสำคัญของรายงานเน้นถึงความท้าทายสองเรื่องซึ่งคาดว่าจะส่งผลในทางลบต่อสังคมอเมริกันโดยรวม หากไม่มีการแก้ไขหรือเตรียมการรับมือไว้ล่วงหน้าเมื่อนำ Big Data มาใช้งาน

ความท้าทายที่ 1 คือ  ปัญหาของข้อมูลที่จะป้อนให้กับ อัลกอริทึม

เนื่องจากอัลกอริทึมสำหรับ  Big Data นั้น เป็นกระบวนการที่มีความซับซ้อนและเป็นกระบวนการที่ต้องการข้อมูลป้อนเข้าไปเพื่อคำนวณหาผลลัพธ์และนำผลลัพธ์นั้นมาสู่การตัดสินใจและปฏิบัติ ปัญหาที่อาจจะเกิดขึ้นจากการป้อนข้อมูลเข้าสู่กลไกของอัลกอริทึมได้แก่

-ข้อมูลที่ถูกเลือกมาใช้เป็นข้อมูลที่ไม่มีคุณภาพหรือมีมาตรฐานต่ำ

-ข้อมูลที่ถูกเลือกเป็นข้อมูลที่  ไม่สมบูรณ์  คลาดเคลื่อนจากความจริง หรือเป็นข้อมูลที่หมดอายุ 

-ข้อมูลที่ถูกเลือกเป็นข้อมูลที่ ถูกเลือกด้วยความลำเอียง

-ข้อมูลที่ถูกเลือกเป็น ข้อมูลเก่าที่ถูกนำมาใช้โดยไม่ตั้งใจหรือไม่รอบคอบทำให้เกิดความลำเอียงที่เกิดจากการนำข้อมูลในอดีตที่ไม่สอดคล้องกับโจทย์ปัจจุบันมาใช้งาน

ความท้าทายที่ 2  คือ  ปัญหา คุณภาพของอัลกอริทึม 

Big Data เป็นข้อมูลที่มีคุณสมบัติสามอย่าง คือ   มีปริมาณมาก    มีการเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลาและมีความหลากหลาย  การที่จะนำ Big Data มาใช้ประโยชน์ ต้องมีการวิเคราะห์ข้อมูลขั้นสูงซึ่งในภาษาของวิทยาศาสตร์ข้อมูลและภาษาธุรกิจมักจะเรียกกระบวนการนี้ว่า อนาไลติกส์ (Analytics) และหนึ่งในเครื่องมือสำคัญในการวิเคราะห์ข้อมูลก็คือ “อัลกอริทึม” (ลำดับคำสั่งที่บอกให้คอมพิวเตอร์ทำตาม)  การใช้อัลกอริทึมภายใต้ Big Data หากไม่มีกลไกการตรวจสอบ ความโปร่งใส ความรับผิดชอบและการปฏิบัติด้วยความเป็นธรรมของอัลกอริทึมภายใต้กฎหมายแล้วอาจเกิดปัญหาที่ไม่สามารถหลีกเลี่ยงได้ เป็นต้นว่า

-ทำให้การออกแบบระบบการจับคู่สินค้าหรือบริการไม่มีคุณภาพ 

-การจัดเก็บข้อมูลส่วนบุคคลเพื่อการแนะนำสินค้าและบริการอาจจะเอื้อประโยชน์สำหรับคนเฉพาะกลุ่มโดยไม่ได้มีการกระจายไปในวงกว้างทำให้คนบางกลุ่มขาดโอกาสในการเข้าถึงบริการประเภทเดียวกันเมื่อเปรียบเทียบกับคนอีกกลุ่มหนึ่ง

-การออกแบบอัลกอริทึมมักอยู่บนสมมุติฐานที่ว่า หากเหตุการณ์สองเหตุการณ์เกิดขึ้นพร้อมๆกันโดยยังไม่รู้สาเหตุ (Correlation) จะอนุมานว่าเหตุการณ์หนึ่งทำให้เกิดอีกเหตุการณ์หนึ่ง (Causation) ซึ่งจะนำไปสู่การแปลความหมายที่ผิดได้

-การออกแบบอัลกอริทึมใช้ข้อมูลไม่ครบถ้วนหรือขาดข้อมูลที่เป็นตัวแทนจริงของผู้ที่จะใช้บริการซึ่งอาจทำให้เกิดความไม่เท่าเทียมกันระหว่างผู้ใช้บริการบางกลุ่มบางพวก 

ในรายงานยังได้ยกตัวอย่าง กรณีศึกษา 4 กรณีที่แสดงให้เห็นทั้งโอกาสและผลเชิงลบจากการใช้ Big Data   ซึ่งได้แก่  กรณีการเข้าถึงระบบการได้รับเครดิตเพื่อขอสินเชื่อ  กรณีการจ้างงาน   กรณีการศึกษาต่อ และกรณีการตัดสินความยุติธรรมทางอาญา  

ดังนั้นเมื่อใดก็ตามที่  Big Data เข้ามามีบทบาทต่อคนกลุ่มใหญ่  คนในสังคมอาจเจอประสบการณ์แปลกๆที่คาดไม่ถึง เช่น  ครูของโรงเรียนที่  ผู้ปกครอง นักเรียนหรือแม้แต่ฝ่ายบริหารเห็นเป็นเสียงเดียวกันว่าเป็นครูที่ดีที่สุดของโรงเรียนอาจตกงานได้เพราะไม่ผ่านมาตรฐานการประเมิน  เนื่องจากคะแนนวิชาการอ่านและคณิตศาสตร์ของนักเรียนต่ำกว่าเกณฑ์ที่อัลกอริทึมพยากรณ์ไว้ (Sarah Wysocki ครูของโรงเรียน McFarland Middle School วอชิงตัน ดีซี สหรัฐอเมริกา คือ หนึ่งในครูจำนวนกว่าสองร้อยคนที่ตกเป็นเหยื่อของอัลกอริทึมจนทำให้เธอต้องออกจากงานเมื่อปี 2011)  หรือ ในบางกรณีผู้สมัครงานที่มีคุณสมบัติครบถ้วนอาจถูกคัดชื่อออกตั้งแต่ยกแรกของการรับสมัครเพราะผู้ว่าจ้างไปเชื่อข้อมูลบนอินเทอร์เน็ตว่า ผู้สมัครมีประวัติเคยถูกจับทั้งๆที่ไม่เป็นความจริง เป็นต้น  

ปัญหาจากการป้อนข้อมูลและปัญหาของอัลกอริทึมดังกล่าวจึงเป็นความท้าทายต่อการนำ Big Data มาใช้งาน  เพราะข้อมูลที่ไม่เที่ยงตรงและความไม่มีประสิทธิภาพของอัลกอริทึมจะให้ผลลัพธ์ที่  ไร้ประสิทธิผล ขาดความเป็นธรรมและไร้ซึ่งจริยธรรมต่อผู้บริโภคและเป็นแค่ภาพลวงตาที่เกิดจากการบิดเบือนของข้อมูล  ดังนั้นบริษัทผู้ให้บริการด้านเทคโนโลยีทั้งหลายจึงมักตกเป็นจำเลยของสังคมเสมอเมื่อถูกถามถึงความโปร่งใสและจริยธรรมที่ปฏิบัติต่อผู้บริโภค ในระยะหลังจึงเห็นข่าวว่า Facebook   Google และ Microsoft ต่างขานรับต่อประเด็นจริยธรรมและความโปร่งใสโดยพยายามหาวิธีทำให้จริยธรรมเป็นส่วนหนึ่งของอัลกอริทึมด้วย

นอกจากการศึกษาถึงผลกระทบต่างๆแล้ว  ในปี 2016 รัฐบาลของประธานาธิบดี บารัคโอบามา ได้ริเริ่มโครงการตรวจสอบอัลกอริทึมของบริษัทเทคโนโลยีต่างๆหลายแห่งอย่างไรก็ตามการตรวจสอบครั้งนั้นเป็นเพียงการเริ่มต้น เพราะวิธีการตรวจสอบอัลกอริทึมยังคงเป็นคำถามที่ต้องการคำอธิบายและต้องการหลักการปฏิบัติว่าจะตรวจสอบอัลกอริทึมอย่างไรจึงจะได้ผลเป็นที่น่าพอใจ 

สิ่งสำคัญที่ต้องระมัดระวังเกี่ยวกับนโยบายการนำข้อมูลขนาดใหญ่มาใช้งานก็คือ ความเชื่อเรื่อง  “ข้อมูลไม่หลอกลวง”   ซึ่งไม่เป็นความจริงเสมอไป  จริงอยู่แม้ว่าตัวข้อมูลเองอาจหลอกลวงไม่ได้  แต่ข้อมูลคือสิ่งที่ถูกปรุงแต่งได้ง่ายที่สุดและกระบวนการซึ่งได้มาของข้อมูลนั้นเกี่ยวข้องกับมนุษย์ซึ่งเป็นผู้นำข้อมูลมาใช้  ข้อมูลจึงอาจถูกบิดเบือนให้เกิดผลลัพธ์ไปในทางใดทางหนึ่งได้เสมอไม่ว่าจะด้วยความตั้งใจหรือไม่ตั้งใจก็ตาม  เพราะอัลกอริทึมที่ประมวลผลข้อมูลนั้นคือ สมการที่เต็มไปด้วยความจริง  ความเท็จ ความเห็น  ความชอบ และความไม่ชอบ ที่เกิดจากน้ำมือมนุษย์ทั้งสิ้น  

การที่ผู้บริโภค ต้องปฏิบัติตามคำสั่งที่อัลกอริทึมบอกนั้น เปรียบเสมือนผู้บริโภคถูกตัดสินจาก  “กล่องดำ”  โดยที่ผู้บริโภค ไม่มีทางรู้เลยว่าภายในกล่องดำนั้นประกอบด้วยกลไกใดบ้าง   เพราะสิ่งที่อยู่ใน กล่องดำ มักเป็นความลับของผู้พัฒนาอัลกอริทึมที่ไม่ยอมให้ใครเลียนแบบหรือตรวจสอบได้ง่ายๆ   ที่สำคัญคือผู้บริโภคและผู้ใช้บริการไม่สามารถต่อรอง โต้แย้ง  ขอความเห็นใจ หรือแม้แต่การพิสูจน์ข้อเท็จจริงจากผู้ให้บริการเหล่านั้นได้  เพราะคำตอบประโยคเดียวที่เราจะได้รับจากผู้ให้บริการคือ  “ คอมพิวเตอร์บอกมาอย่างนั้น”  

ความเป็นห่วงของรัฐบาลอเมริกันต่อผลกระทบจากการใช้  Big Data คงเป็นตัวอย่างสะท้อนให้เห็นว่า  ปัจจัยด้านใดน่าจะสร้างผลกระทบต่อการนำข้อมูลมาใช้งานมากที่สุดและหากประเทศไทยจะนำข้อมูล  Big Data มาใช้ในวงกว้างไม่ว่าจะเป็นบริการของภาครัฐหรือภาคเอกชนก็ตาม  เราจะต้องทำงานหนักกว่ารัฐบาลอเมริกันหลายเท่า เพราะประเทศไทยยังขาดความพร้อมด้าน  การบริหารจัดการข้อมูล ความรู้ด้านวิทยาศาสตร์ข้อมูล  เครื่องมือ  กฎหมาย  บุคลากร  การกำกับดูแล รวมถึงยังขาดแนวคิดเรื่องการรับมือจากข้อมูลที่ไม่สะท้อนความเป็นจริง  เป็นต้น

ผลที่ตามมาจากการขาดการศึกษาถึงผลเสียของ Big Data ก็คือ ปัญหาความไม่เท่าเทียมและการเลือกปฏิบัติ ระหว่างผู้ที่มีข้อมูลและเทคโนโลยีอยู่ในมือกับผู้ที่ขาดแคลนเทคโนโลยีและเข้าไม่ถึงข้อมูล   ดังนั้นหากภาครัฐไม่เตรียมการแก้ปัญหาจากการใช้ Big Data เสียตั้งแต่ต้นมือแล้ว  Big Data  คือ ดาบสองคมที่จะสร้างปัญหาให้กับคนไทยและในที่สุดจะเป็นภาระกับภาครัฐเอง รวมทั้งจะยิ่งเพิ่มช่องว่างระหว่างความไม่เท่าเทียมซึ่งประเทศไทยถูกติดธงแดงแล้วว่าสูงเป็นอันดับสามของโลกให้มากขึ้นไปอีกจนยากที่จะแก้ไข   

คนไทยเป็นคนเก่งเรื่องการผสมผสานวัตถุดิบเพื่อปรุงอาหาร  เมนูอาหารไทยจึงโด่งดังไปทั่วโลกไม่แพ้อาหารชาติใดๆ  แต่การปรุงส่วนผสมของข้อมูลที่หลากหลายและมากมายมหาศาลกว่าสูตรแกงไทยนั้นถือว่าเป็นของใหม่ที่ต้องเรียนรู้ เพื่อให้ได้ผลลัพธ์ออกมาดีที่สุด ซึ่งคงไม่ใช่เป็นเรื่องยากสำหรับคนไทยยุคใหม่ แต่คงต้องการเวลาและสูตรการปรุงที่เหมาะสม  ที่สำคัญคือต้องมีกลไกควบคุมการคัดเลือกส่วนผสมที่ถูกต้องจากภาครัฐ เราจึงสามารถปรุงข้อมูลเพื่อให้ผลลัพธ์ที่เสมอภาคและเป็นธรรมแก่คนไทยทุกคนโดยไม่เลือกปฏิบัติได้

อ้างอิง   Big Data : A report on Algorithmic Systems, Opportunity, and Civil Rights 

ภาพประกอบ https://www.kaspersky.co.uk/blog/scary-big-data/6142/

อ่านประกอบ  “Big Data ฉบับชาวบ้าน”   https://www.isranews.org/isranews-article/54956-big-data.html