'ประภาส ปิ่นตบแต่ง' วิพากษ์ออกแบบรธน.เพิ่มอำนาจผู้ดี ลดอำนาจประชาชน ปรองดองเกิดยาก

"เลิก ค่านิยมการเสนอตัวแทนเข้ามาจัดการจากผู้อาวุโส  เพราะได้ไม่คุ้มเสีย  อย่าหลงใหลได้ปลื้มกับอำนาจนอกระบบ  ร่วมกันคืนพื้นที่ปกติให้คนในสังคมได้ใช้สิทธิขั้นพื้นฐาน  เช่นการเดินขบวน  การต่อรองเรื่องปากท้อง การต่อรองเรื่องสภาพการครองชีพ  และที่สำคัญคือไม่สร้างประชาธิปไตยแบบจารีตนิยม"

  เมื่อเร็วๆ นี้  คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ จัดงานปาฐกถา 100 ปี ป๋วย อึ๊งภากรณ์  ครั้งที่ 4 ในหัวข้อ “การเมืองภาคประชาชน ประชาธิปไตย  และทางเลือกของการพัฒนา: บทเรียนจากวิกฤติการเมืองไทยในห้วงหนึ่งทศวรรษ”  โดย รศ.ดร.ประภาส  ปิ่นตบแต่ง  คณะรัฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย  ณ ห้องประชุมชั้น 5 คณะเศรษฐศาสตร์ มธ.ท่าพระจันทร์

รศ.ดร.ประภาส  กล่าวตอนหนึ่งถึงการเมืองภาคประชาชนที่หลายคนอาจจะเข้าใจไม่ตรงกัน เนื่องจากต้องยอมรับว่า แนวคิดเรื่องภาคประชาชนนั้นเป็นแนวคิดเชิงยุทธศาสตร์ ที่ไม่ได้จะหาความจริงแท้แน่นอน  และนิยามของคำว่าภาคประชาชนก็เกิดขึ้นจากผู้คนหลายฝ่ายที่มาเกี่ยวข้อง  ทั้งนี้ในทัศนคติส่วนตัวมองว่า วลีของคำว่า ภาคประชาชนเกิดขึ้นตั้งแต่ พ.ศ.2530 เป็นต้นมา โดยเกิดขึ้นจากคนจน คนด้อยโอกาสที่ได้รับผลกระทบจากโครงการของรัฐ  ซึ่งเกิดขึ้นจากบริบทในเชิงโครงสร้างของรัฐบาลที่มีการปรับเปลี่ยน  มีโครงการขนาดใหญ่เกิดขึ้นและส่งผลกระทบต่อผู้คน  ทำให้การเมืองภาคประชาชนเกิดขึ้นท่ามกลางบริบทประชาธิปไตยครึ่งใบ

อาจารย์คณะรัฐศาสตร์ จุฬาฯ กล่าวว่า ภาคประชาชนเกิดขึ้นในบริบทที่เป็นประชาธิปไตยแบบเลือกตั้ง  แต่ก็ยังไม่เพียงพอที่จะเป็นกลไกในการเข้าถึงนโยบาย เข้าถึงทรัพยากรของกลุ่มคนจนหรือคนด้อยโอกาสที่ได้รับผลกระทบเนื่องจากการใช้ประชาธิปไตยแบบตัวแทนยังมีข้อจำกัดในการมีส่วนร่วมการตัดสินใจในโครงการขนาดใหญ่ 

"ที่ผ่านมาการเมืองของภาคประชาชนจะอาศัยการเมืองบนท้องถนนเพื่อต่อรองกับรัฐบาล และเป็นการเริ่มทำให้ประชาธิปไตยแบบตัวแทนเริ่มเห็นหัวคนจนมากขึ้น ดังนั้นจึงอาจเรียกได้ว่า ประชาธิปไตยแบบเลือกตั้งเป็นแนวทางของการต่อรองในการเคลื่อนไหวของภาคประชาชนเมื่อเข้าสู่ยุคปฏิรูปการเมือง"

ดร.ประภาส กล่าวอีกว่า การสร้างการเมืองในภาคประชาชนก็เกิดเป็นอีกมิติ เป็นภาคประชาชนที่สร้างพื้นที่ในกระบวนการผ่านบทบัญญัติรัฐธรรมนูญและกฎหมายต่างๆ  เป็นประชาธิปไตยแบบไทยๆ และการเมืองภาคประชาชนยังเป็นสิ่งเดียวกับการพัฒนาประชาธิปไตยในบริบทของโลก  แม้จะมีการโจมตีว่า เรานำประชาธิปไตยแบบตะวันตกมาใช้และกล่าวว่า ประชาธิปไตยในแบบตัวแทนนั้นไม่เหมาะสมกับสังคมไทย 

"ที่จริงเราเอาแบบอย่างเขามาไม่หมด ประชาธิปไตยนั้นมีทั้งแบบทางตรงและแบบมีส่วนร่วม ซึ่งการใช้ประชาธิปไตยแบบตัวแทนเป็นเพียงส่วนขยายหนึ่งของคำว่า ประชาธิปไตย แท้จริงแล้วควรมีกลไกในสองระดับ คือ อย่างแรก  การถ่ายโอนอำนาจในการตัดสินใจ และการลงประชามติ กระบวนการประชาพิจารณ์ต่างๆ ไม่ได้อยู่เพียงแค่ผู้แทนหรือตัวแทนเท่านั้น หากแต่ต้องขยายอำนาจมาสู่ประชาชนด้วย  แต่เราไม่ค่อยเอามาใช้ เช่น กระบวนการทำงบประมาณแบบมีส่วนร่วม  การถ่ายโอนอำนาจสู่ประชาชน  และความเป็นประชาธิปไตยนั้นมากกว่าการลงคะแนนเสียง  คือการยึดมั่นในหลักการที่ว่าอำนาจสูงสุดในการตัดสินใจคือประชาชน”

ดร.ประภาส กล่าวถึงความถดถอยของภาคประชาชนเกิดขึ้นในช่วงปีพ.ศ. 2531 เป็นปัญหาแบบตัวแทนประชาธิปไตยเต็มใบ มีการใช้อำนาจรัฐแบบทุจริตจนเกิดการถกเถียงและนำมาสู่การเคลื่อนไหว  การเมืองภาคประชาชนมีการตรวจสอบการใช้อำนาจรัฐจนเกิดการผันแปรไปสู่ภาคประชาชนที่มองปัญหาแตกต่างไปจากคนจน 

ทั้งนี้หากมองปัญหาเลือกตั้งโดยเชื่อมโยงไปยังพรรคการเมืองก็จะเห็นอยู่ในรูปแบบทุนนิยมสามานย์ ในแง่นี้ ดร.ประภาส มองว่า การเคลื่อนไหวของภาคประชาชนก็จะเป็นไปในอีกรูปแบบหนึ่ง  มีการเสนอทางออก  การจัดการปัญหา  มีการชุมนุมเดินประท้วง  การยกระดับการเคลื่อนไหวและไม่ได้สนใจเรื่องกระบวนการมีการยอมรับอำนาจนอกระบบได้  ซึ่งในแง่ของสังคมประชาธิปไตยอุดมคติจะไม่ได้ให้ความสำคัญกับประชาธิปไตยแบบตัวแทนสอดคล้องกับแนวคิดของภาคประชาชนที่มีความเฉพาะของไทยที่เป็นไปได้ตาม กระแส 

ความคิดของผู้นำภาคประชาชนไม่ได้ยึดอยู่บนหลักประชาธิปไตย  และมองการเมืองเป็นการเมืองในสังคมอุดมคติ คือ ต้องเป็นคนดี  มีคุณธรรม  และสิ่งต่างๆเหล่านี้ปรากฏชัดขึ้นทุกวัน  ไม่ได้ยึดโยงกับอำนาจของประชาชนในการออกแบบประชาธิปไตย  ไม่ได้ยึดโยงกับประชาชนว่า มีอำนาจเข้าไปตรวจสอบกำกับ  นี่เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นโดยง่าย เพราะไม่มีพื้นฐานในการให้อำนาจกับประชาชน

นักวิชาการจุฬาฯ กล่าวถึงภาคประชาสังคมที่ไม่ยึดหลักการของประชาธิปไตย และยอมรับรัฐประหารคือลักษณะของนักฉวยโอกาส  ที่มีเป้าหมายในการสร้างสังคมการเมืองที่ดีตามการเมืองอุดมคติ มีลักษณะการสนับสนุนประชาธิปไตยที่สอดคล้องกับเรื่องคุณธรรม ความเป็นกลางที่มุ่งเอาอำนาจออกจากประชาชนแทนการถ่ายโอนอำนาจ  การเมืองภาคประชาชนที่แท้จริงนั้นคือการจรรโลงประชาธิปไตยและการถ่ายโอน อำนาจไปสู่ชนชั้นล่างซึ่งก็ไม่ได้อยู่ในจินตนาการทั้งกลุ่มเสื้อเหลือหรือ เสื้อแดงมากนัก

“การออกแบบระบบเลือกตั้งทุกครั้งพยายามดึงอำนาจจากประชาชนตลอดเวลา ตรรกะอยู่ที่คนข้างล่าง แต่คนกลุ่มนี้ถูกมองว่า โง่และพยายามจะให้เสียงต่างๆ เหล่านี้หายไป  และทุกครั้งที่เกิดการรัฐประหารพื้นที่ของคนเหล่านี้ก็จะหายไปด้วย”

ดร.ประภาส กล่าวด้วยว่า ปีนี้อาจจะเป็นปีที่เลวร้ายที่สุดของชาวนา ต้นปีทำนา อากาศเปลี่ยนร้อนข้าวตาย น้ำไม่มี  ข้าวราคาถูก  กระทบชาวบ้าน  หากอยู่ในรัฐบาลประชาธิปไตยคงเกิดการเดินขบวนอย่างกว้างขวาง  แต่ภาวะแบบนี้แค่ภาพผืนนาแตกระแหงลงสื่อก็ทำไม่ได้แล้วเพราะเขาห้าม  ดังนั้นนี่จึงเป็นบทเรียนสำคัญ 

"หนึ่งปีที่ผ่านมาหลังรัฐประหารประชาชนถูกตัดขาดกระบวนการมีส่วนร่วม ชนชั้นนำกำหนดอำนาจในการตัดสินใจยึดธุรกิจมากกว่าประชาชนที่อยู่ข้างล่าง และเป็นบทพิสูจน์มาโดยตลอดแล้วว่า เป็นเช่นนี้ ยิ่งไปกว่านั้นกระบวนการประชาธิปไตยในเชิงกระบวนการปฏิรูปการเมืองก็เกิดการจำกัดตัวแทนในสภาไม่เป็นประชาธิปไตย"

ส่วนประเด็นเนื้อหาสาระของรัฐธรรมนูญที่กำลังร่างอยู่ในขณะนี้ ดร.ประภาส มองว่า ก็คงออกแบบสังคมการเมือง มาในลักษณะของประชาธิปไตยค่อนใบเท่านั้นเอง  เอาอำนาจของประชาชนออก นี่คือสิ่งที่เห็นได้ชัดในการออกแบบรัฐธรรมนูญ  และยังจะเป็นการนำไปสู่รัฐราชการแบบเก่า อำนาจการตัดสินใจก็จะมีความสลับซับซ้อนมากขึ้น 

"หากกล่าวแบบถึงที่สุดคือเรียกง่ายๆ ว่า ไม่เห็นหัวประชาชน  ไม่ไว้ใจประชาชน"

อาจารย์คณะรัฐศาสตร์ จุฬาฯ กล่าวด้วยว่า สิ่งที่จะเห็นจากรัฐธรรมนูญฉบับที่กำลังร่างนี้ คงเป็นการสถาปนาแบบชนชั้นนำ เพิ่มอำนาจผู้ดี  ลดอำนาจประชาชน  ฉะนั้นหากหวังเรื่องปรองดองคงจะเป็นเรื่องยาก  เนื่องจากที่ผ่านมาการเมืองภาคประชาชนนั้นพยายามจรรโลงประชาธิปไตยมาโดยตลอด  ไม่มีอัศวินขี่ม้าขาวที่ไหนที่จะเข้ามาสู่การเมืองและออกแบบนโยบายสาธารณะ และจะกระจายผลประโยชน์ให้ชาติได้เท่ากัน บทพิสูจน์ที่ผ่านมาแสดงให้เห็นแล้วว่า เป็นการเอื้อผลประโยชน์ให้บางกลุ่ม เท่านั้น

ท้ายสุด รศ.ดร.ประภาส ย้ำด้วยว่า  จะต้องเลิกค่านิยมการเสนอตัวแทนเข้ามาจัดการจากผู้อาวุโส  เพราะว่าได้ไม่คุ้มเสีย  อย่าหลงใหลได้ปลื้มกับอำนาจนอกระบบ  ร่วมกันคืนพื้นที่ปกติให้คนในสังคมได้ใช้สิทธิขั้นพื้นฐาน  เช่นการเดินขบวน  การต่อรองเรื่องปากท้อง การต่อรองเรื่องสภาพการครองชีพ  และที่สำคัญคือไม่สร้างประชาธิปไตยแบบจารีตนิยม