‘ศ.นพ.ประเวศ วะสี’:ปฏิรูปต้องนำไปสู่การอยู่ร่วมกันอย่างสมดุล

"...ถ้าจะปฏิรูปสังคมให้สำเร็จ ต้องอาศัยพลังชุมชนท้องถิ่นเป็นปัจจัยสำคัญที่สุด การจะสร้างอะไรให้มั่นคง ฐานต้องกว้าง ไม่ว่าจะเป็น ตึก เจดีย์ หรือปิรามิด สังคมก็เช่นเดียวกัน จะมั่นคงได้ ต้องมีฐานกว้าง และแข็งแรง ในที่นี้ คือ ชุมชนท้องถิ่น ซึ่งครอบคลุมทุกตารางนิ้วของประเทศ ทรัพยากรและวัฒนธรรมอยู่ที่นั่น..."

วันที่ 5 มีนาคม 2558 ศ.นพ.ประเวศ วะสี ราษฎรอาวุโส กล่าวสุนทรพจน์ เรื่อง พลังชุมชนท้องถิ่นปฏิรูปสังคม ในเวทีฟื้นพลังชุมชนท้องถิ่นสู่การอภิวัฒน์ประเทศไทย ครั้งที่ 5 ประจำปี 2558 ณ ศูนย์นิทรรศการและการประชุมไบเทค บางนา

ศ.นพ.ประเวศ กล่าวตอนหนึ่งถึงการปฏิรูปสังคมเป็นหัวใจสำคัญของการปฏิรูปประเทศ เพราะสังคม หมายถึง การอยู่ร่วมกันอย่างสมดุล และควรเป็นสิ่งสูงสุดของมนุษย์ทุกระดับทั่วโลก ไม่ว่าจะเป็นการปฏิรูปจิตสำนึก การเมือง การศึกษา เศรษฐกิจ หรือศาสนา ต่างมีเป้าหมายควรนำไปสู่การสร้างสังคมแห่งการอยู่ร่วมกันอย่างสมดุล แต่ที่ผ่านมากิจกรรมเหล่านี้กลับมีวัตถุประสงค์ของตัวเองเท่านั้น จึงเกิดวิกฤตในทุกด้าน

โดยขณะนี้ทั่วโลกยึดกำไรสูงสุดเป็นตัวตั้ง จึงเกิดสงคราม การทำลายสิ่งแวดล้อม การทำลายศีลธรรม ฉะนั้นมนุษยชาติต้องเปลี่ยนวัตถุประสงค์ใหม่ นำหลักการอยู่ร่วมกันเป็นสิ่งสูงสุดอย่างสมดุล ระหว่างคนกับคน และคนกับสิ่งแวดล้อม จึงจะเป็นยุคโลกาภิวัตน์อย่างแท้จริง

ถ้าจะปฏิรูปสังคมให้สำเร็จ ราษฎรอาวุโส กล่าวว่า ต้องอาศัยพลังชุมชนท้องถิ่นเป็นปัจจัยสำคัญที่สุด การจะสร้างอะไรให้มั่นคง ฐานต้องกว้าง ไม่ว่าจะเป็น ตึก เจดีย์ หรือปิรามิด สังคมก็เช่นเดียวกัน จะมั่นคงได้ ต้องมีฐานกว้าง และแข็งแรง ในที่นี้ คือ ชุมชนท้องถิ่น ซึ่งครอบคลุมทุกตารางนิ้วของประเทศ ทรัพยากรและวัฒนธรรมอยู่ที่นั่น

“ที่ผ่านมาการพัฒนามุ่งสร้างส่วนบนให้เติบโต ปล่อยให้ส่วนล่างอ่อนแอ สังคมจึงพังลงจนวิกฤต เพราะส่วนบนเน้นเฉพาะอำนาจ เงินทอง มายาคติ รูปแบบ ความฉ้อฉล แต่ส่วนล่างเน้นการอยู่ร่วมกัน” ศ.นพ.ประเวศ กล่าว และว่า วิกฤตเศรษฐกิจที่หวั่นไหวทั่วโลก เพราะเป็นเศรษฐกิจเชิงมายาคติ ไม่ใช่เศรษฐกิจจริงที่มีข้าวปลาอาหาร โดยหม่อมเจ้าสิทธิพร กฤษดากร เคยกล่าวว่า เงินทองของมายา ข้าวปลาสิของจริง

ทั้งนี้ ลองสมมติให้วันนี้ทั่วโลกเลิกใช้ระบบเงินตรา พร้อมตั้งคำถามว่า ใครรวยที่สุด คำตอบ คือ ชาวนา เพราะมีข้าว มีผัก ไว้กิน แต่คนมีเงินหมื่นล้านบาทฝากในธนาคาร จะกลายเป็นคนจนที่สุด เพราะเงินเป็นของมายา จึงกินไม่ได้ ดังนั้น ต้องเปลี่ยนรูปสังคมให้ชุมชนท้องถิ่นเป็นฐาน เพื่อให้ประเทศแข็งแรง เกิดความมั่นคง และเหลือมายาคติน้อยที่สุด

เมื่อถามหาระบบดีที่สุดในสังคมทั่วโลก ราษฎรอาวุโส ระบุไม่มีตัวอย่างระบบดีที่สุดเท่ากับร่างกายมนุษย์ มีเซลล์เป็นหน่วยย่อยพื้นฐาน รวมกันเป็นอวัยวะ และงอกงามเป็นชีวิต เช่นเดียวกับสังคม ซึ่งมีชุมชนเป็นหน่วยย่อยพื้นฐาน รวมกันเป็นท้องถิ่นขนาดเล็ก ขนาดใหญ่ และประเทศ ภายใต้หลักการ ‘มหภาค’ เกิดจากการรวมกันของ ‘จุลภาค’ ไม่ใช่มหภาคทำลายจุลภาค

“นโยบายของประเทศทำให้ระบบเศรษฐกิจทำลายชุมชน เศรษฐกิจมหภาคทำลายเศรษฐกิจจุลภาค ควรตั้งหลักใหม่ให้แต่ละชุมชนสร้างอัตลักษณ์และความสมดุลในตนเอง เชื่อมโยงกันอย่างเกื้อกูลกัน โดยอย่าเชื่อลัทธิเศรษฐกิจเสรี ซึ่งสร้างขึ้นมาเอาเปรียบผู้อื่น จนเกิดความเหลื่อมล้ำทั่วโลก เพราะการค้าเสรีเปิดโอกาสให้ผู้แข็งแรงดึงความร่ำรวยไปสู่ตนเอง ซึ่งไม่ใช่หลักการธรรมชาติ”

ศ.นพ.ประเวศ จึงกล่าวว่า การปฏิรูปสังคมต้องคำนึงถึงหลักจัดการตนเอง หัวใจสำคัญต้องคืนอำนาจให้ประชาชนปกครองตนเองมากที่สุด ในรูปแบบชุมชนจัดการตนเอง ท้องถิ่นจัดการตนเอง จังหวัดจัดการตนเอง โดยพัฒนาบูรณาการ 8 ด้าน ได้แก่ ด้านเศรษฐกิจ จิตใจ สังคม วัฒนธรรม สิ่งแวดล้อม สุขภาพ การศึกษา และประชาธิปไตย หากสำเร็จถือเป็นการปฏิรูปประเทศอย่างแท้จริง

นอกจากนี้ต้องสร้างพันธมิตรในการพัฒนาฐานของประเทศ โดยให้ชุมชนท้องถิ่นเป็นตัวตั้ง สร้างพันธมิตรร่วมกับภาครัฐ ภาควิชาการ ภาคธุรกิจ ให้เข้าใจว่าเป็นฐานที่มีความสำคัญที่สุด และส่งเสริมให้ผู้นำชุมชนท้องถิ่นเข้มแข็ง เก่งขึ้นเรื่อย ๆ ไม่มีสิ้นสุด จนสามารถกลายเป็นผู้นำระดับชาติได้ เพราะประเทศแข็งแรงต่างมีผู้นำระดับชาติที่มาจากผู้นำท้องถิ่น

“ประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกาหลายคนต่างมาจากผู้ว่าการมลรัฐ เช่น บิล คลินตัน, จิมมี คาร์เตอร์, โรนัลด์ เรแกน เป็นต้น หรือผู้นำสูงสุดของจีน เช่น หู จิ่นเทา เจียง เจ๋อหมิน เป็นต้น” ราษฎรอาวุโส กล่าว และว่า ผู้นำเหล่านี้ล้วนพิสูจน์ตัวเองจากระดับท้องถิ่นเป็นผู้สุจริต มีความสามารถสูง จนกลายเป็นผู้นำระดับชาติ ดังนั้น ไทยจำเป็นต้องสร้างฐานผู้นำให้กว้าง แกร่ง เพื่ออนาคตจะไม่ขาดแคลน

การสร้างความเป็นสถาบันชุมชนท้องถิ่น ศ.นพ.ประเวศ ระบุว่า เป็นอีกหนึ่งการปฏิรูปสังคมที่มีความสำคัญ เพื่อสร้างและเผยแพร่ความรู้ จนผู้คนให้ความศรัทธา และเกิดคุณค่าในสังคม ทั้งนี้ ในชุมชนท้องถิ่นมีกิจกรรมดี ๆ เกิดขึ้นมากมาย แต่เราขาดการสื่อสารที่ดี โดยเฉพาะนักเขียนสารคดีเก่ง ๆ เพื่อถ่ายทอดเรื่องราวในพื้นที่ให้ขายดี หรือผลิตเป็นสารคดีเรื่องต่าง ๆ จึงต้องการคนเขียนมหากาพย์ชุมชนท้องถิ่น

ส่วนหลักสูตรชุมชนศึกษาปฏิบัติ โดยส่งนักศึกษาเรียนในชุมชน จะเข้าใจความจริงของแผ่นดินไทยและแก้ปัญหาได้ ถ้าเข้าใจแล้ว ปัญหาเศรษฐกิจแก้ไขไม่ยาก สร้างความร่ำรวยมาทั้งประเทศ แต่ปัจจุบันการใช้หลัก ‘ปัญญาอาณานิคม’ แก้ปัญหาไม่ได้ เพราะมีฐานเศรษฐกิจไม่เหมือนกัน โดยไทยมีฐานเศรษฐกิจทรัพยากร ดังนั้นการแก้ปัญหาจึงแตกต่างกัน

ราษฎรอาวุโส ยังกล่าวถึงชุมชนท้องถิ่นกับการพัฒนานโยบายระดับประเทศว่า นโยบายเป็นสิ่งที่กระทบทุกองคาพยพของประเทศ ที่ผ่านมาอาจทำโดยไม่รู้ความจริงของแผ่นดิน ถ้าผู้นำชุมชนท้องถิ่นสามารถผลักดันนโยบายระดับประเทศได้ จะกลายเป็นสิ่งสุดยอดของประชาธิปไตย

“การปฏิรูปสังคมเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสมดุลทุกระดับ ทั้งระดับชุมชนท้องถิ่น ชาติ และโลก ล้วนมีความสำคัญ และการปฏิรูปทุกชนิดต้องนำไปสู่การอยู่ร่วมกันอย่างสมดุลของคนทั้งหมด ทั้งนี้ บนพื้นฐานศีลธรรมที่ลึกที่สุด คือ การเคารพศักดิ์ศรี และคุณค่าความเป็นคน ของทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน” ศ.นพ.ประเวศ สรุป .

ภาพประกอบ:ศ.นพ.ประเวศ วะสี-เว็บไซต์ไทยรัฐออนไลน์