ว่าด้วยเรื่องพระยศและคำนำหน้านาม"ท่านผู้หญิง"
"..มีผู้ถามว่า ต้องใช้ราชาศัพท์เป็นการถวายพระเกียรติท่านผู้หญิงหรือไม่ ก็อาจจะตอบได้ว่า หากเป็นผู้ที่มี"สกุลยศ"(ยศแต่กำเนิด) เดิมเป็นเจ้า ก็นิยมใข้ราชาศัพท์ เช่น ท่านผู้หญิงพันธุ์สวลี เป็นหม่อมเจ้าหญิงมาก่อน เวลาทูลอะไรก็นิยมใช้ราชาศัพท์ ถวายพระเกียรติแด่พระชาติกำเนิดก่อนทรงลาออกเป็นต้น แต่สำหรับท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ นั้น พระชาติกำเนิดเดิมเป็นสามัญชน ดังนั้น จึงไม่ต้องใช้ราชาศัพท์ในการพูดคุย .."
เมื่อวันที่ 14 ธ.ค.57 ม.จ.จุลเจิม ยุคล ได้แชร์บันทึกข้อความ ว่าด้วยเรื่องของพระยศ คำนำหน้านาม จากกรณีเจ้านายฯ ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์ จากเฟซ บุ๊กชื่อว่า "Champ Vijitakula" โดยระบุเนื้อความดังนี้
..........
เนื่องจากผู้เขียน ได้รับทราบเรื่องราวจากหลายๆสื่อ ทั้งหนังสือพิมพ์ เวปไซต์ ที่เกี่ยวข้องกับเจ้านายฯ ผู้ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์ โดยสื่อเหล่านั้นนำมาจากไลน์ ซึ่งเขียนขึ้นอย่างขาดความรู้ และไม่ตรงกับความเป็นจริงตามธรรมเนียมราชสำนักไทย จึงขอเขียนอธิบายในประเด็นที่เกี่ยวข้องดังนี้
.
๑.เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า
.
เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า เป็นเครื่องราชอิสริยาภรณ์ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาขึ้นเพื่อพระราชทานพระบรมวงศานุวงศ์ ข้าทูลละอองธุลีพระบาท โดยสำหรับฝ่ายใน มีทั้งหมด ๕ ตรา คือ ปฐมจุลจอมเกล้า ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ ทุติยจุลจอมเกล้า ตติยจุลจอมเกล้า และจตุถจุลจอมเกล้า โดยมีการกำหนดคำนำหน้านามสตรีไว้ดังนี้ (แบบหลังการยกเลิกพระราชทานบรรดาศักดิ)
.
- สตรีสามัญชนที่สมรสหรือเคยสมรส ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ตั้งแต่ชั้นจตุถจุลจอมเกล้า ขึ้นไปถึง ทุติยจุลจอมเกล้า มีคำนำหน้านามว่า "คุณหญิง" เช่น คุณหญิงพันธุ์เครือ ยงใจยุทธ คุณหญิงสุดารัตน์ เกยุราพันธุ์ เป็นต้น
.
- สตรีสามัญชนที่สมรส หรือเคยสมรส ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ตั้งแต่ ชั้นทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ ถึงปฐมจุลจอมเกล้า มีคำนำหน้านามว่า "ท่านผู้หญิง" เช่น ท่านผู้หญิงจิตรวดี จุลานนท์ ท่านผู้หญิงสุธาวัลย์ เสถียรไทย เป็นต้น
.
- สตรีสามัญชนที่มิได้สมรส หากได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าชั้นใดก็ตาม ก็จะมีคำหน้านามว่า "คุณ" เช่น คุณจันทนี ธนรักษ์ คุณทวี มณีนุช เป็นต้น
.
ดังนั้นจะเห็นได้ว่า การเป็นคุณหญิง หรือ ท่านผู้หญิง ต้องแต่งงาน หรือเคยแต่งงานมาก่อน
.
- พระบรมวงศานุวงศ์ฝ่ายใน ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าชั้นใดก็ตาม หากสมรสก็ไม่ต้องเปลี่ยนเป็น คุณหญิง ท่านผู้หญิง เช่น พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าเฉลิมเขตรมงคล พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวิมลฉัตร หม่อมเจ้าประสงค์สม บริพัตร เป็นต้น
.
- สตรีที่เป็นราชนิกุล ชั้นหม่อมหลวง หม่อมราชวงศ์ ที่สมรสแล้วหรือเคยสมรส ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ตั้งแต่ ชั้นจตุถจุลจอมเกล้าถึงทุติยจุลจอมเกล้า (เป็นคุณหญิง) ไม่ต้องเปลี่ยนคำนำหน้านาม เช่น หม่อมราชวงศ์ปรียนันทนา รังสิต หม่อมราชวงศ์ ดัจฉราพิมล ตุงคนาค เป็นต้น
.
- สตรีที่เป็นราชนิกุล ชั้นหม่อมหลวง หม่อมราชวงศ์ ที่สมรสแล้วหรือเคยสมรส ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ตั้งแต่ชั้นทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ ถึงชั้นปฐมจุลจอมเกล้า (เป็นท่านผู้หญิง) เปลียนคำนำหน้านามเป็น ท่านผู้หญิง เช่น ท่านผู้หญิงเหมือนจิต ภิรมย์ภักดี (หม่อมราชวงส์เหมือนจิต ประวิตร ภิรมย์ภักดี) ท่านผู้หญิงสารภี มิ่งเมือง (หม่อมหลวงสารภี สนิทวงศ์ มิ่งเมือง)
.
- สตรีที่เป็นหม่อมห้ามพระราชวงศ์ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าชั้นใด ไม่ต้องเปลี่ยนคำนำหน้านาม เช่น หม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา หม่อมอุบล ยุคล ณ อยุธยา เป็นต้น
.
- พระราชวงศ์ฝ่ายใน ที่กราบบังคมทูลพระกรุณา ลาออกจากฐานันดรศักดิ์เพื่อสมรส ให้ใช้คำนำหน้านามว่า นาง เช่น นางปัทมนรังสี เสนาณรงค์ (หม่อมเจ้าปัทมนรังสี เสนาณรงค์) หากได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นใด ก็ให้ใช้คำนำหน้านามเหมือนสามัญชน เช่น คุณหญิงรังษีนภดล สนิทวงศ์ (หม่อมเจ้าหญิงรังษีนภดล ยุคล) ท่านผู้หญิงพันธุ์สวลี กิติยากร (หม่อมเจ้าพันธุ์สวลี ยุคล - นางพันธุ์สวลี กิติยากร - คุณหญิงพันธุ์สวลี กิติยากร)
๒.
- หม่อมศรีรัศมิ มหิดล ณ อยุธยา ได้รับพระมหากรุณาธิคุณ พระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ปฐมจุลจอมเกล้า (ป.จ.) เมื่อวันที่ ๖ พฤษภาคม ๒๕๔๗ ในโอกาสวันฉัตรมงคล
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/0B/00141571.PDF
.
- ต่อมาเมื่อหม่อมศรีรัศมิ์ มหิดล ณ อยุธยา มีครรภ์พระกุมารในสมเด็จพระบรมฯ ขณะนั้น มีพระราชดำริ พระราชทานอิสริยยศ พระเจ้าหลานเธอ พระองค์เจ้า แก่พระกุมารที่ประสูติมานั้น จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนา หม่อมศรีรัศมิ มหิดล ณ อยุธยา ป.จ. ขึ้นเป็นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ์ พระวรชายาฯhttp://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2548/00166795.PDF มีลำดับโปเจียมเป็นที่หนึ่ง ของบรรดาพระอนุวงศ์ชั้นพระองค์เจ้าทุกพระองค์ และได้รับพระราชทานพระยศทหารเป็นพลตรีหญิง ในเวลาต่อมาhttp://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2556/B/025/1.PDF
.
- ต่อมา เมื่อพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรัศมิ พระวรชายาฯ ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งพระราชวงศ์ คือทรงหย่า ดังนั้นถือเป็นสามัญชน มีชื่อว่า พลตรีหญิง (นาง) ศรีรัศมิ์ สุวะดี (อันเป็นนามสกุลเดิมก่อนจะใช้นามสกุลพระราชทาน) แต่ด้วยได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ปฐมจุลจอมเกล้า จึงมีคำหน้านามว่า "ท่านผู้หญิง" โดยอัตโนมัติ
.
อีกประการหนึ่ง มีผู้ถามว่า ต้องใช้ราชาศัพท์เป็นการถวายพระเกียรติท่านผู้หญิงหรือไม่ ก็อาจจะตอบได้ว่า หากเป็นผู้ที่มี"สกุลยศ"(ยศแต่กำเนิด) เดิมเป็นเจ้า ก็นิยมใข้ราชาศัพท์ เช่น ท่านผู้หญิงพันธุ์สวลี เป็นหม่อมเจ้าหญิงมาก่อน เวลาทูลอะไรก็นิยมใช้ราชาศัพท์ ถวายพระเกียรติแด่พระชาติกำเนิดก่อนทรงลาออกเป็นต้น แต่สำหรับท่านผู้หญิงศรีรัศมิ์ นั้น พระชาติกำเนิดเดิมเป็นสามัญชน ดังนั้น จึงไม่ต้องใช้ราชาศัพท์ในการพูดคุย
.
เพิ่มเติมอีกนิด การที่สตรีผู้มีบรรดาศักดิ์ จะแจ้งแก่นายทะเบียนว่าจะให้ตนเองมีคำนำหน้านามอย่างไร สุดแต่ความประสงค์ของสตรีผู้นั้น เช่น เป็นคุณหญิง แต่ประสงค์ที่จะแจ้งแก่นายทะเบียนผู้ทำบัตรประชาชนว่า "นาง" ย่อมทำได้ เป็นต้น
.
ส่วนสำหรับการเรียกคืนเครื่องราชอิสริยาภรณ์ ต้องมีพระบรมราชโองการให้เรียกคืนเครื่องราชอิสริยาภรณ์ โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา อันไม่เกี่ยวข้องกับการลาออกจากฐานันดรศักดิ์ ซึ่งหากจะมีพระบรมราชโองการดังกล่าว ก็สุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
.
ในกรณีสตรีผู้สมรสแล้ว หรือ เลิกการสมรสแล้ว จะมีความประสงค์จะใช้คำนำหน้านามว่า นางสาว หรือนาง ก็แล้วแต่ความประสงค์ ตามพระราชบัญญัติคำนำหน้านามหญิง ปี ๒๕๕๑
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2551/A/028/72.PDF
หมายเหตุ : ภาพประกอบจาก พลตรีหญิง (นาง) ศรีรัศมิ์ สุวะดี จากเฟซบุ๊ก "Champ Vijitakula"