พลวัตก่อการร้าย...เมื่อความรุนแรงคือการแสดงอัตลักษณ์ จับตา"โลนวูล์ฟท้องถิ่น"
แม้เหตุการณ์รถยนต์พุ่งชนศาลพระพรหมเมื่อวันศุกร์ที่ 22 ก.ค.59 จะเป็นเรื่องของโรคภัยที่เกิดขึ้นอย่างปัจจุบันทันด่วน ไม่ใช่เรื่องก่อการร้ายคล้ายขับรถบรรทุกพุ่งชนฝูงคนที่เมืองนีซ ประเทศฝรั่งเศส
แต่บริเวณศาลพระพรหมเมื่อเกือบ 1 ปีที่แล้ว ก็มีระเบิดครั้งใหญ่เกิดขึ้น ถือเป็นระเบิดกลางกรุงเทพฯ เมืองหลวงของประเทศไทย และเมืองท่องเที่ยวอันดับต้นๆ ของโลก
ถึงวันนี้เรายังไม่สรุปกันชัดๆ เสียทีว่าเหตุระเบิดราชประสงค์เมื่อ 17 ส.ค.58 มีมูลเหตุจากเรื่องใด และคนที่ถูกจับ 2 จาก 17 คน เชื่อมโยงกับใครหรือกลุ่มใดกันแน่
การที่หน่วยงานผู้รับผิดชอบนิ่งเงียบ แปลว่ามีข้อมูลแต่ไม่ยอมพูด หรือไม่รู้อะไรเลย (ไม่ว่าจะเป็นแบบไหนก็น่ากลัวไม่แพ้กันในฐานะประชาชนที่ต้องเผชิญกับสถานการณ์ก่อการร้ายรูปแบบใหม่ และอาจตกเป็นเหยื่อได้ทุกเวลา)
เหลียวดูสถานการณ์โลก ห้วงเวลาไม่ถึง 2 สัปดาห์มีเหตุการณ์ในลักษณะก่อการร้ายเกิดขึ้นถี่ยิบ จากเมืองนีซ ประเทศฝรั่งเศส สู่เมืองมิวนิก ประเทศเยอรมนี สะท้อนภาพการก่อการร้ายสมัยใหม่สามารถเกิดได้ทุกที่ทุกเวลา ไม่ใช่เรื่องไกลตัวคนไทยอีกต่อไป
ก้าวข้ามสงครามอสมมาตร
การก่อการร้ายในโลกปัจจุบัน หรือที่เรียกว่าการก่อการร้ายสมัยใหม่ ก้าวข้ามเส้น “สงครามอสมมาตร” ไปหมดแล้ว
สงครามอสมมาตร เป็นการต่อสู้ระหว่างรัฐกับตัวแสดงที่ไม่ใช่รัฐ โดยฝ่ายที่สรรพกำลังและยุทโธปกรณ์น้อยกว่า ใช้วิธีการก่อการร้าย คือก่อเหตุรุนแรงให้ประชาชนทั่วไปสูญเสีย หวาดกลัว กลายเป็นแรงกดดันให้รัฐที่เป็นคู่ต่อสู้ต้องเปลี่ยนนโยบาย
แต่ก่อการร้ายสมัยใหม่ดูจะไปไกลกว่านั้นมาก...
"โลนวูล์ฟ"ทุกที่บนโลกล้วนอันตราย
ในการเสวนาวิชาการเรื่องการก่อการร้ายในศตวรรษที่ 21 ภัยคุกคามไร้พรมแดน ซึ่งจัดโดยวิทยาลัยสหวิทยาการ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อไม่นานมานี้ ศ.ดร.สุรชาติ บำรุงสุข นักวิชาการด้านความมั่นคง จากจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ฉายภาพการก่อการร้ายสมัยใหม่เอาไว้อย่างน่าสนใจ
อาจารย์สุรชาติ บอกว่า ผู้ก่อการร้ายในปัจจุบันมีลักษณะเป็น “โลนวูลฟ์” หรือหมาป่าตัวเดียวออกล่าเหยื่อ หลายๆ ครั้งไม่ได้สังกัดองค์กรใด และสามารถปฏิบัติการได้เองโดยไม่ต้องรอคำสั่งจากใครหรือกลุ่มใด
อินเทอร์เน็ตกลายเป็นเครื่องมือการจัดตั้งที่ดีที่สุด ขณะที่ YouTube กลายเป็นเครื่องมือในการโฆษณาประชาสัมพันธ์แนวคิดอุดมการณ์ชั้นเยี่ยม
เงื่อนไขการก่อการร้ายถูกผูกโยงเข้ากับชาติพันธุ์ ศาสนา และชาตินิยม ทำให้การก่อการร้ายกลายเป็นอัตลักษณ์ของคนที่จะแสดงออก นี่คือโจทย์สังคมชุดใหญ่ที่สุดในปัจจุบัน กิจกรรมผิดกฎหมายทุกอย่างจะเปลี่ยนเป็นก่อการร้ายได้ทั้งหมด
เมื่อเป็นแบบนี้ย่อมเท่ากับโลกทั้งโลกคือสนามรบ พื้นที่เมืองเป็นพื้นที่ความรุนแรง
ฐานันดรของสังคมไม่เกี่ยวข้องอีกต่อไป จากทฤษฎีเดิมที่บอกว่าคนจนเข้าร่วมสงครามปฏิวัติ แต่วันนี้ตัวขับเคลื่อนใหญ่กลายเป็นคนมีการศึกษา เวทีกลุ่มติดอาวุธในระดับโลกไม่ใช่เป็นของคนระดับล่างอีกแล้ว
พลวัตก่อการร้าย "ภูมิภาค-โลก-ท้องถิ่น"
ดร.ฐิติวุฒิ บุญยวงศ์วิวัชร นักวิชาการด้านความขัดแย้งทางชาติพันธุ์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เสนอแนวคิดน่าสนใจว่า ในความเห็นของเขา ความขัดแย้งทางชาติพันธุ์ หรือ ethnics conflict มีความหมายเท่ากับการก่อร้าย
ปัจจุบันทุกคนเป็นผู้ก่อการร้ายได้ เพราะต่อสู้ในพื้นที่สงครามของตัวเอง พิจารณาจากโครงสร้างความรุนแรง การก่อการร้ายในยุคโลกาภิวัฒน์จะเป็นระดับภูมิภาค ขยายสู่ระดับโลก และสุดท้ายจะย้อนกลับมาท้องถิ่น การต่อสู้ในระดับท้องถิ่นจะโยงกับปัญหาชาติพันธุ์ คนที่ต่อสู้ไม่ได้เรียกตัวเองว่าผู้ก่อการร้าย แต่เรียกว่า Freedom Fighters หรือ "ผู้ปลดปล่อย"
เมื่อการใช้อินเทอร์เน็ตสามารถเผยแพร่แนวคิดและวิธีการในการก่อการร้ายไปทั่ว ซึ่งถือเป็นผลอีกด้านหนึ่งของโลกาภิวัตน์ เมื่อขยายไปมากๆ และย้อนกลับมาท้องถิ่น ก็จะเกิด “โลนวูล์ฟ” มากมาย ทำให้การก่อการร้ายไม่มีพรมแดนอีกต่อไป
ผู้ก่อการร้ายไม่จำเป็นต้องเป็นผู้ชาย หรือคนด้อยโอกาส หรือเด็กที่ถูกปลูกฝังแนวคิด เพราะใช้ความเชื่อมโยงทางเครือข่ายออนไลน์ อย่างปัจจุบัน เครือข่ายไอเอสไม่ได้อยู่เฉพาะในตะวันออกกลาง แต่ขยายมาเอเชียตะวันออกเฉียงใต้แล้ว โดยที่ไอเอสจากซีเรียอาจไม่ต้องเดินทางมา
การระดมคน หรือ “รีครูท” ไม่ต้องมีกระบวนการจัดตั้ง แค่เปิดเฟซบุ๊ค หรือตามทวิตเตอร์ก็สามารถซึมซับอุดมการณ์ได้เลย อุดมการณ์เหล่านี้มีอยู่แต่เดิมแล้ว แต่ถูกตอกย้ำด้วยโซเชียลมีเดีย
“อินเทอร์เน็ตกลายเป็นพื้นที่ผ่องถ่ายความเป็นตัวตน และการใช้ความรุนแรงก็เป็นการผ่องถ่ายความเป็นตัวตนอย่างหนึ่ง” ดร.ฐิติวุฒิ ระบุ
โจมตีง่าย – ครีเอทมาก – ดักทางยาก
นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ บอกอีกว่า การต่อสู้ในสมัยก่อน ทำไม่ได้ถ้าไม่มีเงิน ต่อให้อุดมการณ์สูงอย่างไร ถ้าไม่มีเงินก็ทำไม่ได้ แต่ปัจจุบันไม่ต้องใช้เงิน เพราะโลกยุคนี้ การก่อการร้ายยุคใหม่ คนที่ไปร่วมคือปัญญาชน มีเงินอยู่แล้ว
เมื่อเงินมีเองอยู่แล้ว ใช้เงินตัวเองในการปฏิบัติการ เจ้าหน้าที่ก็ไม่สามารถตรวจสอบการโอนเงินได้ การเฝ้าระวังเป็นเรื่องยากมาก เช่นเดียวกับการฝึกฝนที่ไม่ต้องใช้สถานที่หรือนัดพบใคร แต่ดูในอินเทอร์เน็ต ทำให้การก่อการร้ายคล่องตัวขึ้น
การโจมตีก็ใช้วิธีง่ายๆ แต่ครีเอท หรือสร้างสรรค์มากขึ้น ดักทางยาก ไม่รู้ว่าเป็นใครกันแน่
“ความขัดแย้งในระดับชุมชนท้องถิ่นที่มีมากขึ้น เหมือนภาคใต้ จะทำให้สัญลักษณ์ของความต่างถูกโจมตี โลนวูล์ฟที่มีอยู่มากมายจะโจมตีความต่างทันทีเมื่อเกิดความไม่พอใจ ฉะนั้นต่อไปเราจะมีปัญหาในการจำแนกว่า ความรุนแรงที่เกิดขึ้นเป็นก่อการร้าย หรืออาชญากรรมที่เกิดจากการแพร่อุดมการณ์”
ดร.ฐิติวุฒิ บอกด้วยว่า เมื่อการก่อการร้ายบานปลายขยายตัว อำนาจรัฐจะมากขึ้น จะมีการตั้งหน่วยงานพิเศษ องค์กรพิเศษ ใช้กฎหมายพิเศษ หรือชุดติดตามพิเศษ ฉะนั้นโลกาภิวัตน์อาจไม่ลดทอนอำนาจรัฐลงอย่างที่บางฝ่ายเข้าใจ
จากตะวันออกกลางถึงไทยและชายแดนใต้
รศ.ดร.จรัญ มะลูลีม นักวิชาการผู้เชี่ยวชาญด้านโลกมุสลิม จากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ มองว่า ไอเอสกำลังเปลี่ยนปฏิบัติการจากอิรักและซีเรีย เป็นประเทศทุกประเทศที่มุ่งสนับสนุนการโจมตีไอเอส ฉะนั้นไทยย่อมมีความเสี่ยงตรงจุดนี้ เช่น ชุมชนรัสเซียในไทย เป็นต้น
“สำหรับคนไทยที่นิยมไอเอสก็คงมี แต่ไม่ใช่กลุ่มใหญ่ และผมเชื่อว่าคงไม่ออกมาปฏิบัติการ” อาจารย์จรัญ กล่าว
นักวิชาการจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ บอกด้วยว่า ระยะหลังมีการตีความทางศาสนาที่ถูกนำมาใช้กับการเมืองเยอะมาก ไม่ใช่แค่ไอเอส หรือกลุ่มติดอาวุธที่ขับเคลื่อนทางการเมืองอยู่อีกหลายกลุ่ม เพราะแม้แต่ 10 วันสุดท้ายของเดือนรอมฎอนในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ก็ถูกตีความเป็นการเร่งปฏิบัติการกับศัตรู ในมิตินี้รัฐไทยก็คือศัตรูของขบวนการแบ่งแยกดินแดนในสามจังหวัด
“เป็นการตีความศาสนาตามทิศทางของนักคิด รัฐไทยจึงต้องให้ผู้ที่รับหน้าที่เจรจา เข้าใจเรื่องเหล่านี้ด้วย” อาจารย์จรัญ กล่าวทิ้งท้าย
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
บรรยายภาพ :
1 เวทีเสวนาเรื่อง "การก่อการร้ายในศตวรรษที่ 21 ภัยคุกคามไร้พรมแดน
2 ดร.ฐิติวุฒิ บุญยวงศ์วิวัชร
ขอบคุณ : ภาพแรก โดยฝ่ายประชาสัมพันธ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (ภาพจากเฟซบุ๊ค วารสารสหวิทยาการ)
อ่านประกอบ :
1 ถอดรหัสก่อการร้าย"โลนวูล์ฟ-ประวัติขาว" สื่อโซเชียลฯปลดข้อจำกัดรูปแบบโจมตี
2 "โฮมโกรว์น – โลนวูล์ฟ" จิ้งจอกเดียวดายกับลัทธิก่อการร้าย...อันตรายทุกพื้นที่ในโลก