โรงเรียนชุมชน "โรงเรียนเล็ก ห้องเรียนใหญ่"

ทุกๆ เช้าตรู่ เด็กจำนวน  5 คน จากบ้านห้วยหินลาดนอก ต้องเดินทางไปเรียนหนังสือที่บ้านป่าตึงซึ่งอยู่ห่างไกลออกไปกว่า 4 กิโลเมตร การเดินเท้าที่กินระยะเวลานานกว่า 2 ชั่วโมง หมายความว่า หากเด็กๆ ต้องการไปถึงโรงเรียนก่อนเวลาเคารพธงชาติ 8 โมงเช้า พวกเขาจะต้องสตาร์ทฝีเท้าตั้งแต่ 6 โมง และตื่นนอนตั้งแต่ ตี 5 

“เคยเอารถกระบะขับไปรับ-ส่งนักเรียนเหมือนกัน แต่ทำได้แค่เดือนเดียวก็ต้องหยุด” คำเจ๊ก เล่า
 

ด้วยความเป็นห่วงลูกหลาน อบต. คำเจ๊ก ลงทุนควักกระเป๋าตนเองเป็นค่าน้ำมันรถ คอยรับ-ส่งเด็กนักเรียนอยู่พักใหญ่ แต่ด้วยราคาน้ำมันที่สูงกว่าพื้นราบ แตะลิตรละ 52 บาท กับรายได้หลักที่มาจากการขายข้าวโพดรายปี และเงินเดือนสมาชิกอบต.อันน้อยนิด ทำให้แบกรับค่าใช้จ่ายไม่ไหว 
 

ปัญหาอีกประการหนึ่งที่ชาวบ้านไม่อยากให้ควบรวมโรงเรียน คือความแตกต่างทางชาติพันธุ์ ชาวบ้านป่าตึงเป็นลีซอ ในขณะที่บ้านห้วยหินลาดนอก เป็นปาเกอะญอ จึงเกิดปัญหากระทบกระทั่งกัน อันเนื่องมาจากความเชื่อ และวิถีชีวิตที่แตกต่าง เช่นแนวคิดการจัดการป่า ผู้หลักผู้ใหญ่ในชุมชนเกรงว่าอาจจะเกิดความขัดแย้ง และส่งผลกระทบต่อลูกหลานในอนาคต 

นับตั้งแต่ปี 2552 เป็นต้นมา ชุมชนบ้านห้วยหินลาดนอก ได้ยื่นหนังสือขอจัดตั้งโรงเรียนในหมู่บ้านกับทางเขตการศึกษาไปแล้วรวม 4 ครั้ง แต่ได้รับคำตอบว่า ชุมชนไม่มีความพร้อม ทั้งอาคารสถานที่ และระยะทาง ซึ่งควรห่างจากโรงเรียนข้างเคียง 6 กม. เป็นอย่างน้อย และหากจะขอเป็นโรงเรียนสาขาของบ้านห้วยหินลาดใน ที่เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เดียวกัน ทางเขตฯ แจ้งมาว่า ไม่มีบุคลากรมาเพิ่ม

เพื่อให้เยาวชนในหมู่บ้าน ได้การเรียนรู้สืบทอดความรู้ภูมิปัญญา วิถีชีวิต และวัฒนธรรมของ ชาวปาเกอะญอ  “โรงเรียนชุมชน” แห่งนี้ จึงจัดการเรียนการสอนให้สอดคล้องกับวิถีชีวิต โดยใช้หลักการที่ว่า แม้โรงเรียนจะเล็ก แต่ห้องเรียนนั้นกว้างใหญ่ เช่น สอนการทำนาที่ให้เด็กฝึกเรียนรู้การทำนาจริง  การสีข้าว การจัดการป่า ทำแนวกันไฟ และการใช้ยาสมุนไพร เพื่อให้เด็กได้นำไปใช้ในอนาคต

“เราต้องช่วยตนเองก่อน เพราะแนวโน้มที่รัฐบาลจะช่วยเหลือเรามีน้อยมาก  และชาวบ้าน ต้องการให้เกิดการเรียนการสอนที่สอดคล้องกับวิถีชุมชน โดยใช้หลักการ บวร หรือ บ้าน-วัด - โรงเรียน เพื่อให้ลูกหลานมีจิตสำนึกรักษ์ชุมชน” 

ศฤงคาร  เรืองการินทร์ ครูอาสาโรงเรียนดังกล่าว เล่าว่า ที่โรงเรียนมีครูเพียง 3 คน รวมผู้บริหาร อีกคนเป็นครูราชการ ส่วนเขาเป็นครูที่ชาวบ้านออกเงินจ้างกันเอง บอกเล่าการเรียนการสอนในโรงเรียนว่า ส่วนใหญ่ที่นี่จะใช้สื่อการสอนจากโทรทัศน์ทางไกลจากโรงเรียนไกลกังวลเป็นหลัก ซึ่งเด็กๆ ก็ชอบ เพราะสอนสนุก นอกจากนี้ยังให้ใบงานและเน้นการเรียนการสอนผ่านกิจกรรม  

ส่วนปัญหาในตอนนี้ ยังมีเรื่องอุปกรณ์สื่อการสอน อย่างทีวี กำลังหมดสภาพ  เป็นอุปสรรคในการเรียนการสอน ขณะที่งบประมาณในโรงเรียนมีจำกัดไม่สามารถจัดซื้อได้

“ที่น่าห่วงคือ ในปีหน้าจะมีนักเรียนจบการศึกษา 8 คน และรับเพิ่มอีก 2 คน จะเหลือนักเรียนไม่ถึง 10 คน น่าเป็นห่วงอนาคตทางการศึกษาของนักเรียน” ครูอาสา กล่าว

โรงเรียนเล็ก จัดการตนเอง

ถัดมาในตัวเมืองน่าน ยังมีโรงเรียนประจำตำบลนาซาว ที่แม้จะมีนักเรียนเพียง 39 คน แต่ถือว่า มีการบริหารจัดการที่ดีไม่แพ้้โรงเรียนขนาดใหญ่และถ้าจะเอาไม้บรรทัดการศึกษา หรือ ผลสอบโอเน็ต มาวัด คุณภาพโรงเรียน ก็ถือว่าโรงเรียนแห่งนี้ ผ่านการประเมิน ซึ่งผู้อำนวยการโรงเรียน อาจารย์สมบูรณ์ ยังให้ข้อมูลว่า

“ผลการสอบวัดระดับมาตรฐานโรงเรียนประถมใน จ. น่าน 10 อันดับแรก เป็นของโรงเรียนขนาดเล็ก 8 โรง แล้วอย่างนี้ จะว่าโรงเรียนเล็ก ไม่มีประสิทธิภาพทั้งหมดไม่ได้”

แม้จะเป็นชุมชนขนาดเล็ก แต่น้ำใจชาวบ้านที่นี่ ไม่ได้เล็กตาม ผู้บริหารโรงเรียนเล่าว่า เมื่อใดที่ร้องขอให้ชุมชนมาช่วยเหลืองานโรงเรียน ชาวบ้านจะร่วมแรงร่วมใจกันอย่างแข็งขัน

ส่วนงบประมาณที่รัฐบาลให้เป็นรายหัวนั้น อ.สมบูรณ์บอกว่า แทบไม่พอ แต่งบประมาณที่นำมาพัฒนาโรงเรียนส่วนใหญ่ มาจากภายนอกด้วย เช่น จัดระดมทอดผ้าป่าการศึกษา งบจากแปรญัตติจากสส. งบจากการประกวดโรงเรียนดีประจำตำบล และงบอื่นๆ เพื่อนำมาเป็นค่าใช้จ่ายในการจ้างผู้ช่วยครู ซึ่งเป็นชาวบ้านที่มีจิตอาสามาช่วยดูแลลูกหลานอีกทางหนึ่ง

ส่วนการเรียนการสอน เน้นการถ่ายทอดสดจากโรงเรียนไกลกังวล เป็นวิชาการ นอกจากนี้ยังนิมนต์พระสอนศีลธรรม ครูท้องถิ่นมาสอนองค์ความรู้ทักษะชีวิต เช่นการปลูกพืชสมุนไพร การทำน้ำยาอเนกประสงค์ และงานฝีมือต่างๆ

ทั้งหมดที่กล่าวมา เป็นการนำร่อง แผนการจัดการโรงเรียนเล็ก ที่เน้นย้ำว่า เรื่องของชุมชน ควรให้ชุมชนเป็นผู้กำหนด ส่วนรัฐมีหน้านที่สนับหนุน ไม่ใช่มาขีดเส้น และการวัดคุณภาพทางการศึกษา ควรวัดที่ทักษะการใช้ชีวิต การรู้จักรากเหง้าทางวัฒนธรรมตนเอง มากกว่าความรู้ในตำรา