"ชบา" ของอันวาร์จะบานที่ปาตานี...
"อันวาร์ฝากขอโทษที่ไม่ได้มาร่วมงาน ตัวเขาและคนที่ต้องคดีความมั่นคงอีกประมาณ 45 คนในเรือนรับรองปัตตานี (เรือนจำจังหวัดปัตตานี) มีกำลังใจดีเยี่ยม ตื้นตันใจที่มีคนเป็นห่วงคนขาดอิสรภาพแต่ไม่ถูกกักขังความคิด คำขอบคุณเทียบกับเทือกเขาบูโดที่ใหญ่แล้วยังยิ่งใหญ่กว่า"
เป็นคำพูดของ "อันวาร์" หรือ มูฮาหมัดอัณวัร หะยีเตะ ซึ่งเพิ่งถูกศาลฎีกาพิพากษาจำคุก 12 ปีในความผิดเกี่ยวกับความมั่นคง ที่ได้บอกผ่านทนายของศูนย์ทนายความมุสลิมหลังจากได้เข้าไปเยี่ยมอันวาร์ถึงในเรือนจำจังหวัดปัตตานีก่อนการจัดงาน "อันวาร์ 'ชบา' จะบานที่ปาตานี" เพียงไม่กี่ชั่วโมง
"ชบา" คือดอกไม้ที่อันวาร์ชื่นชอบ ทั้งยังเป็นสัญลักษณ์ของสำนักข่าวบุหงารายานิวส์ที่เขาร่วมก่อตั้ง แต่นัยยะของชื่องานน่าจะกินความกว้างกว่านั้น นั่นคือสันติภาพและความยุติธรรม...
ช่วงบ่ายของวันจันทร์ที่ 20 พ.ค.2556 ผู้คนที่ใกล้ชิด เคยทำงาน และเคยร่วมกิจกรรมกับอันวาร์ รวมทั้งผู้ที่สนใจเรื่องราวที่เกิดขึ้นกับเขาได้รวมตัวกันจัดงานพูดคุยแลกเปลี่ยนมุมมองเกี่ยวกับคดีความมั่นคงที่อันวาร์ตกเป็นจำเลยและผู้ต้องโทษรายล่าสุด โดยใช้ชื่องานว่า "อันวาร์ 'ชบา' จะบานที่ปาตานี" ณ ร้านหนังสือบูคูในตัวเมืองปัตตานี
อนุกูล อาแวปูเตะ ประธานศูนย์ทนายความมุสลิมจังหวัดปัตตานี บอกว่า คดีของอันวาร์เกิดขึ้นตั้งแต่ปี 2548 ประเด็นเหมือนคดีก่อการร้ายทั่วไป แต่สถานการณ์ในอดีตกับปัจจุบันแตกต่างกัน ทว่าศาลยังพิพากษาโดยยึดตามสำนวนการสอบสวนมากกว่าคำให้การในชั้นศาล
"ผมมองว่าคดีความมั่นคงเป็นเรื่องของความขัดแย้ง การทำคดีจึงเป็นความรุนแรงอย่างหนึ่ง เราอยู่กับสภาพความไม่แน่นอนของมุมมองคนในกระบวนการยุติธรรม นับตั้งแต่ผมทำคดีมา คดีนี้เป็นคดีที่มีความรู้สึกร่วมของผู้คนชัดเจนและมากที่สุด อัยการสูงสุดก็ไม่ให้สัมภาษณ์"
ทนายอนุกูล ยังตั้งข้อสังเกตถึงบทบาทของสำนักงานอัยการสูงสุดว่า อัยการสูงสุดมีอำนาจตามมาตรา 21 แห่งพระราชบัญญัติองค์กรอัยการและพนักงานอัยการ พ.ศ.2553 สามารถใช้ดุลยพินิจสั่งไม่ฟ้องคดีอาญาใดก็ได้ หากการฟ้องคดีนั้นไม่เป็นประโยชน์ต่อสาธารณะ
"ผมอยากให้เรื่องนี้เป็นนโยบายของกระบวนการยุติธรรม คือใช้หลักรัฐศาสตร์ควบคู่กับหลักนิติศาสตร์ด้วย สำหรับทางออกของคดีอันวาร์ ยังมีช่องทางตามพระราชบัญญัติการรื้อฟื้นคดีอาญาขึ้นพิจารณาใหม่ พ.ศ.2526 โดยผู้ร้องต้องเป็นตัวจำเลยเองหรือบุพการี (บิดา มารดา) หรือภรรยาก็ได้ หากมีหลักฐานว่าพยานในคดีเบิกความเท็จ ก็สามารถนำหลักฐานนั้นมายันเพื่อรื้อคดีได้"
ทนายอนุกูล ฝากประเด็นไว้ให้คิดด้วยว่า คำพิพากษาศาลฎีกาถือเป็นบรรทัดฐาน ดุลยพินิจของอัยการก็ถือเป็นอิสระ แต่สำหรับคดีของอันวาร์อาจมองได้ว่าเขาไม่ใช่อาชญากรโดยสันดาน ผลสะท้อนย่อมมีทั้งบวกและลบต่อพี่น้องทั้งไทยพุทธและมุสลิม
ผศ.ดร.ศรีสมภพ จิตร์ภิรมย์ศรี จากศูนย์เฝ้าระวังสถานการณ์ภาคใต้ และอาจารย์คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ วิทยาเขตปัตตานี (ม.อ.ปัตตานี) กล่าวเสริมถึงบทบาทของคนรุ่นใหม่อย่างอันวาร์ในบริบทสถานการณ์ไฟใต้ว่า พลังของคนหนุ่มสาวทำให้การเคลื่อนไหวของภาคประชาสังคมในพื้นที่ขยับไปมาก สิ่งที่ทำอยู่เป็นการสร้างพื้นที่กลางที่ปลอดภัยให้แก่ทุกกลุ่มที่ต้องการหาทางออกอย่างเท่าเทียมกันท่ามกลางกระแสความรุนแรงที่ถูกสร้างขึ้นราวกับดอกเห็ด
"คนรุ่นใหม่ได้เข้ามาทำงาน แก้ปัญหาร่วมกัน คนตัวเล็กตัวน้อยมีบทบาทมากขึ้น และรัฐต้องให้ความคุ้มครองป้องกันโดยการเปิดพื้นที่ปลอดภัยให้ และพลังของคนรุ่นใหม่ก็เป็นผลพวงจากการเปิดพื้นที่ลักษณะนี้ ขณะที่กระบวนการสันติภาพก็สร้างพลังในการขับเคลื่อน เมื่อเปิดพื้นที่มาระดับหนึ่ง ทุกคนต้องปกป้องพื้นที่นี้ให้สามารถใช้การได้ต่อไปโดยไม่ใช้ความรุนแรง ยืนยันว่าความเปลี่ยนแปลงในจังหวัดชายแดนภาคใต้ต้องอาศัยการเมือง"
ผศ.ดร.ศรีสมภพ กล่าวด้วยว่า อยากให้กระบวนการยุติธรรมทบทวนเรื่องนี้ เพราะแม้คนที่ทำผิดกฎหมายจะต้องถูกดำเนินการ ตำรวจต้องทำสำนวน อัยการต้องสั่งฟ้อง แต่มาตรา 21 แห่งพระราชบัญญัติการรักษาความมั่นคงภายในราชอาณาจักร พ.ศ.2551 (พ.ร.บ.ความมั่นคงฯ) กลับเปิดช่องให้สั่งไม่ฟ้อง และไม่ต้องถูกดำเนินคดีได้ จึงอยากให้รัฐใช้เจตจำนงทางการเมืองแก้ปัญหาในพื้นที่
"ทราบว่าขณะนี้ได้มีการส่งเรื่องหารือไปยัง ศอ.บต. (ศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้) และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอื่นๆ เพื่อพิจารณากันต่อไป" ผศ.ดร.ศรีสมภพ กล่าว พร้อมทั้งย้ำว่าการเรียกร้องความยุติธรรมคือหัวใจของสันติภาพ
ขณะที่ ซาฮารี เพื่อนคนหนึ่งของอันวาร์ บอกว่า ได้เรียนรู้ตัวตนและความคิดที่มีพลังของอันวาร์จากการไปศึกษาอบรมหลักสูตรสันติวิธีที่ประเทศอินเดียด้วยกันเป็นเวลา 3 เดือน ทำให้รู้ว่าอันวาร์มีความคิดก้าวหน้ามาก
"เขามีความคิดเรื่องการทำสื่อเพื่อเป็นปากเสียงให้กับคนในพื้นที่ รวมทั้งเรื่องอื่นๆ ด้วย เช่น จะทำให้มีเขตปลอดอาวุธ เป็นต้น เมื่อกลับมาเขาได้ทำในสิ่งที่ตั้งใจ ลงพื้นที่พูดคุยกับชาวบ้าน เพราะสื่อกระแสหลักนำเสนอข่าวแล้วสังคมเข้าใจว่าเป็นเรื่องของโจรใต้ จะไปโทษสื่อหลักก็ไม่ได้ ในเมื่อคนในพื้นที่เองไม่ได้สื่อสารหรือเผยแพร่ให้สังคมได้เข้าใจอย่างถูกต้อง เมื่อเราเข้าไปพูดคุยในพื้นที่ก็ได้รับความร่วมมือพอสมควร และทำใจว่าการทำงานตรงนี้มีความสุ่มเสี่ยง แต่เราก็พยายามคัดกรองอย่างดีทุกครั้งก่อนนำเสนอ"
ซาฮารี บอกว่า การที่คนทำงานด้านนี้ถูกจับตาโดยหน่วยงานความมั่นคงเป็นเรื่องจริง และทุกวันนี้ก็ยังคงเป็นอยู่
"ล่าสุดที่มีการจัดเวที Bicara Patani ซึ่งอันวาร์เข้าร่วมด้วย โดยเริ่มตั้งแต่ช่วงที่มีการพูดคุยสันติภาพ เวทีนี้เป็นเวทีที่ปลุกชาวบ้านให้มาร่วมกันในเรื่องสันติภาพ คนขับเคลื่อนมีความสุ่มเสี่ยง แม้แต่การพูดคุยกันวันนี้ก็ยังถูกมองว่าเป็นกลุ่มเดียวกับ Bicara Patani" เขากล่าว และว่ารัฐยอมรับว่าบีอาร์เอ็นคือคู่เจรจา แต่ศาลกลับพิพากษาให้อันวาร์มีความผิดฐานเป็นสมาชิกบีอาร์เอ็น จึงกลายเป็นเรื่องคาใจของทุกคน
ด้าน รอมือละห์ แซเยะ ภรรยาของอันวาร์ บอกว่า ชีวิตของเธอและอันวาร์ รวมทั้งครอบครัว ต้องก้าวต่อไปอย่างเข้มแข็ง และใม่ยอมแพ้ต่อชะตากรรม
"สิ่งที่เกิดขึ้นเป็นแรงฮึดท้าทายให้เราไปต่อ แต่ก็รู้สึกกังวลกับคนรอบข้างที่ทำงานเหมือนอันวาร์ เพราะน่าจะกำลังสั่นคลอนเช่นกัน ขนาดอันวาร์ที่ทำงานในที่สว่างยังจบลงที่ห้องขัง แล้วคนที่อยู่ในที่มืด เขากลัวที่จะออกมาพิสูจน์ ต้องจบเหมือนอันวาร์หรือไม่ เชื่อว่าคนมีทางเลือกน้อยลง ขอให้บทเรียนนี้ปลุกให้ทุกคนต่อสู้และเดินทางไปด้วยกันอย่างเข้มแข็ง หากเลือกได้จะเลือกพาอันวาร์กลับออกมาให้เร็วที่สุด"
วงพูดคุยเล็กๆ ปิดท้ายลงด้วยชั่วขณะหนึ่งที่รอมือละห์อ่าน "สารจากห้องขัง" ให้อันวาร์...
ฉันไม่ยอมรับความผิด
ฉันผิดที่ต่อสู้เพื่อสิทธิเสรีภาพชาวปาตานี
ฉันผิดด้วยการต่อสู้กับกฎหมายอยุติธรรม
ฉันยังผิดที่ต่อสู้เพื่อพลเมืองถูกกดขี่
ฉันไม่เคยคิดจะวางระเบิด เผาเมือง ตัดคอตำรวจ
แต่ฉันไม่หวาดเกรงที่จะหยิบปากกาต่อสู้
แต่ฉันเริ่มเกรงชนกลุ่มรุ่นหลัง ชะตา อนาคตเป็นคล้ายฉัน
12 ปี ผลลัพธ์บวกคูณผลตอบแทนในกรงขัง
20 วันฉันสัมผัสถึงมือ กำลังใจจากเพื่อนนับพัน
เธออย่าชูฉันให้สูงและดึงให้ต่ำ
เธออย่าเอ่ยถึงฉันนัก ข้างหน้า ข้างหลัง ข้างๆ หนักกว่าฉันนัก
เดินกลางป่าสมบูรณ์บูโด หาคำขอบคุณเพื่อนอันวาร์
ตีมอกาเซะ ขอบคุณเพื่อนอันวาร์
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
บรรยายภาพ :
1 (คนกลาง) ภรรยาของอันวาร์ขณะระบายความรู้สึกผ่านวงพูดคุย
2 อนุกูล อาแวปูเตะ
3 และ 4 บรรยากาศในวงพูดคุย "อันวาร์ 'ชบา' จะบานที่ปาตานี" ที่ร้านหนังสือบูคู อ.เมืองปัตตานี