การลดความเหลื่อมลํ้าและสร้างโอกาสเข้าถึงทรัพยากรที่ดิน

ปัญหาการไร้ที่ดินทำกินของประชาชน การกักตุนที่ดิน การเก็งกำไรที่ดิน การไม่ใช้ประโยชน์ในที่ดิน การบุกรุกที่ดินรัฐ ได้รับความสนใจอย่างมาก แต่น่าเสียดายที่หลายสิบปีที่ผ่านมารัฐบาลไทยแก้ปัญหาอย่างผิวเผินด้วยมาตรการนำพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมมาจัดให้ประชาชน แทนที่จะวิเคราะห์ปัญหาเพื่อแก้ที่ต้นตอ

ปัญหาการเข้าถึงทรัพยากรธรรมชาติในกรณีที่ดิน มีความเชื่อมโยงกับประเด็นเศรษฐกิจหลายประการ ได้แก่ ความเหลื่อมล้ำทางรายได้ การกระจุกตัวของกำไรเกินปกติจากการดำเนินธุรกิจที่ขาดการแข่งขัน การจับจองที่ดินเพื่อหวังผลประโยชน์จากการลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานของรัฐ หรือการดำเนินมาตรการภาษีที่ดินที่ไม่เหมาะสม ได้แก่ ภาษีเงินได้จากการขายที่ดิน หรือภาษีธุรกิจเฉพาะ

การที่ประชาชนจำนวนมากหรือเกษตรกรไม่สามารถใช้ประโยชน์ในที่ดินได้ เป็นเพราะโครงสร้างการถือครองที่ดินของประเทศไทยถูกทำให้บิดเบือนด้วยโครงสร้างความเหลื่อมล้ำทางรายได้ หากพิจารณาโครงสร้างรายได้คนไทยพบว่าการกระจายรายได้เป็นปัญหาที่รุนแรงมาก สาเหตุหนึ่งเพราะการดำเนินธุรกรรมที่ขาดการแข่งขันทำให้มีการกระจุกตัวของกำไรหรือรายได้ในธุรกิจบางประเภท

จากการที่โครงสร้างรายได้มีการกระจุกตัวในกลุ่มคนจำนวนน้อยจึงมีผลทำให้คนกลุ่มนี้มีอำนาจซื้อสูงและนำเงินมากว้านซื้อที่ดินจากเกษตรกรอย่างมากมาย ปัจจุบันประมาณร้อยละ 90 ของคนไทยมีที่ดินถือครองไม่ถึง 1 ไร่ ในขณะที่คนกลุ่มที่เหลืออีกร้อยละ 10 ถือครองที่ดินคนละมากกว่า 100 ไร่

การที่รัฐบาลละเลยการแก้ปัญหาธุรกิจผูกขาดและไม่บังคับใช้กฎหมายการแข่งขันทางการค้า ทำให้รายได้กระจุกตัวในกลุ่มธุรกิจเพียงน้อยรายนั้นได้นำไปสู่ปัญหาการกว้านซื้อที่ดินเป็นอย่างมาก ทำให้ประชาชนผู้มีรายได้น้อยไม่สามารถเข้าถึงทรัพยากรที่ดินได้เพราะเหตุผลสองประการด้วยกันคือ หนึ่ง-การกว้านซื้อที่ดินทำให้ราคาที่ดินสูงขึ้นจนเกษตรกรไม่สามารถซื้อหาที่ดินเพื่อดำเนินกิจกรรมทางการเกษตรได้ และ สอง-การที่ที่ดินมีราคาสูงขึ้นทำให้เกษตรกรที่ถือครองที่ดินต้องเผชิญกับค่าเสียโอกาสของที่ดินที่มีมูลค่าสูงและทำให้จำนวนมากต้องขายที่ดินและเก็บทรัพย์สินในรูปเงินหรืออื่นๆแทน

ปัญหาการการกระจุกตัวของรายได้ส่งผลลุกลามมายังปัญหาการถือครองที่ดินที่มีลักษณะกระจุกตัวเช่นเดียวกัน ทำให้ประชาชนผู้มีรายได้น้อยไม่สามารถเข้าถึงที่ดินได้ นำไปสู่ปัญหาอื่นๆที่สำคัญสามประการ ได้แก่ หนึ่ง-กลุ่มธุรกิจการเมืองสามารถใช้เงินเพื่อเอื้อประโยชน์ด้านข่าวสารข้อมูลจากภาครัฐและนำไปสู่การเก็งกำไรในที่ดินรอบๆโครงการพัฒนาขนาดใหญ่ของรัฐ (เช่น โครงการรถไฟฟ้า หรือโครงการสร้างถนน เป็นต้น) เมื่อมีการกว้านซื้อที่ดินรอบๆโครงการ ทำให้ผู้มีรายได้น้อยต้องสูญเสียที่ดินจำนวนมาก แต่ที่สำคัญคือประโยชน์ที่เกิดจากโครงการพัฒนาของรัฐเหล่านี้ตกกับผู้เก็งกำไรมากกว่าเจ้าของที่ดินเดิมที่ขายออกไป

สอง-การใช้เงินเพื่อให้มีการบังคับใช้กฎหมายที่เป็นสองมาตรฐานระหว่างคนรวยและคนจน นำไปสู่การออกเอกสารสิทธิ์ที่เอื้อประโยชน์ต่อผู้ที่มีฐานะทางเศรษฐกิจที่ดีกว่า ในขณะที่ผู้มีรายได้น้อยไม่สามารถเข้าถึงทรัพยากรได้และถูกจัดให้เป็น “ผู้บุกรุกที่ดินของรัฐ” อยู่ตลอดเวลา กรณีที่เป็นที่ประจักษ์ ได้แก่อการใช้เอกสารสิทธิ์ สค. เพื่อนำไปสู่การออกเอกสารสิทธิ์ในปริมาณที่มากกว่าจำนวนที่ระบุไว้ใน สค. การใช้เอกสารสิทธิ์ สค. ซ้ำ หรือการออกเอกสารสิทธิ์ในที่ดินแปลงอื่นต่างจากที่ สค. ระบุไว้ นอกจากนั้นยังมีตัวอย่างอื่นที่แสดงให้เห็นถืงการถือครองที่ดินโดยผู้ที่มีฐานะทางเศรษฐกิจในพื้นที่ที่ไม่ควรมีการออกเอกสารสิทธิ์ เช่น การถือครองที่ดินบนเกาะหรือพื้นที่สูงชัน

สาม การไม่ดำเนินมาตรการภาษี capital gain และเลี่ยงไปดำเนินมาตรการภาษีที่ดินที่เรียกเก็บจากฐานมูลค่าที่ดินเพราะเกรงว่าภาษี capital gain ที่เก็บจากกำไรส่วนเกินจากการซื้อขายที่ดินจะไปกระทบผลประโยชน์ของกลุ่มธุรกิจการเมืองจากการกว้านซื้อที่ดินเพื่อเก็งกำไร

เพื่อให้ประชาชนสามารถเข้าถึงทรัพยากรที่ดินได้อย่างเป็นธรรมมากขึ้น รัฐบาลควรดำเนินมาตรการที่เป็นการแก้ปัญหาที่ต้นตอ ดังนี้ หนึ่ง-ปรับปรุงและบังคับใช้กฎหมายการแข่งขันทางการค้าเพื่อลดปัญหาการกระจุกตัวของรายได้และให้มีการกระจายรายได้ที่เป็นธรรมมากขึ้น ทั้งนี้เพื่อลดกำลังซื้อที่ดินจากการกระจุกตัวของรายได้ สอง-เร่งตรากฎหมายภาษี capital gain หรือภาษีมูลค่าเพิ่มจากการถือครองที่ดิน โดยภาษี capital gain นี้จะทำหน้าที่ถ่ายโอนกำไรส่วนเกินจากการเก็งกำไรในที่ดินมาสู่ภาครัฐมากขึ้น และช่วยลดการเก็งกำไรในที่สุด และจะทำให้รัฐมีรายได้เพิ่มขึ้นจากการลงทุนในโครงการโครงสร้างพื้นฐานต่างๆ และช่วยลดขนาดของการสร้างหนี้สาธารณะ และสาม-สร้างหลักธรรมาภิบาลในการบังคับใช้กฎหมายเพื่อลดปัญหาการเลือกปฎิบัติ หรือสองมาตรฐานระหว่างนายทุนและประชาชนผู้มีรายได้น้อย

การศึกษานี้เสนอว่า การนำพื้นที่ป่าเสื่อมโทรมมาจัดรูปเพื่อแจกที่ดินทำกินให้ผู้ด้อยโอกาส ไม่ใช้วิธีแก้ปัญหาการไร้ที่ดินทำกินที่ถูกต้อง เพราะการแจกที่ดินไม่ได้แก้ปัญหาที่ต้นตอของสาเหตุอย่างแท้จริง แต่เป็นเพียงใช้ทรัพยากรของชาติเพื่อสร้างคะแนนนิยมทางการเมืองเท่านั้น .